Γράφεται συχνά πως λίγο καιρό μετά την ήττα τους επανέκαμψαν οι ηττημένοι του εμφυλίου – και φέρνουν το παράδειγμα της εκλογικής επίδοσης της ΕΔΑ στις βουλευτικές εκλογές της 11ης Μαΐου 1958 (η ΕΔΑ δεύτερο κόμμα με 24% και 79 βουλευτές).
Ωστόσο αυτό δεν είναι ακριβές· οι ηττημένοι του εμφυλίου βγήκαν εκτός Ελλάδος, ενώ μερικοί αυτών ήταν φυλακισμένοι και εξόριστοι, μαζί και με άλλους που όμως δεν είχαν πάρει μέρος στον εμφύλιο.
Καμιά σοβαρή επίδραση επί των εξελίξεων δεν μπορούσαν να έχουν – αυτοί που είχαν τον πρώτο ρόλο ήταν όσοι δεν συμφώνησαν με τον εμφύλιο και στην πορεία τα παιδιά τους και ταγμένοι με τη Δημοκρατική Παράταξη των Σβώλου Σοφιανόπουλου Γρηγοριάδη και αργότερα με την ΕΔΑ του Γιάννη Πασαλίδη, αλλά και με την ΕΠΕΚ του στρατηγού Πλαστήρα ή ακόμα και με το Κόμμα Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου, αγωνίζονταν να πάρει μιαν ανάσα ο κόσμος των ταπεινών και καταφρονεμένων, να αναγεννηθεί το δημοκρατικό και προοδευτικό κίνημα με ευεργετικές τις συνέπειες για τα λαϊκά κοινωνικά στρώματα και την πατρίδα.
Το δημοκρατικό διάλειμμα 1950-1952, οι επιτυχίες στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές του Απριλίου 1951 και του Νοεμβρίου 1954, η πλειοψηφήσασα “Δημοκρατική Ένωση” αλλά ατυχήσασα λόγω του τριφασικού εκλογικού συστήματος στις βουλευτικές εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956, η ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση το 1958, η σθεναρή αντιμετώπιση του παρακράτους στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές του 1959 και τις βουλευτικές εκλογές της βίας και της νοθείας της 29ης Οκτωβρίου 1961 από τα δημοκρατικά και προοδευτικά κόμματα και οργανώσεις, οι εμβληματικές νεανικές κύρια φοιτητικές σπουδαστικές κινητοποιήσεις του 1-1-4 (άνοιξη του 1962) και του 15% (χειμώνας 1962-1963), η έκρηξη της ελληνικής νεολαίας και κοινωνίας με τη δολοφονία του αγωνιστή της ειρήνης και της δημοκρατίας Γρηγόρη Λαμπράκη, ροκάνισαν το κράτος της Δεξιάς, οδήγησαν στις δημοκρατικές νίκες των βουλευτικών εκλογών της 3ης Νοεμβρίου 1963 και 16ης Φεβρουαρίου 1964, καθώς και στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές της 5ης Ιουλίου 1964, τις τελευταίες πριν τη δικτατορία των συνταγματαρχών, που κατατρόμαξαν το παρακράτος με τη θεαματική άνοδο των δυνάμεων της Αριστεράς και των συμμάχων της· το βασιλικό πραξικόπημα του καλοκαιριού του 1965, που πυροδότησε νέα έκρηξη του δημοκρατικού και προοδευτικού κινήματος, αυτής της τρομάρας απότοκο ήταν, όπως και το αναμενόμενο αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών της 28ης Μαΐου 1967, που ποτέ δεν έγιναν…
Αυτό το πολιτικό κλίμα των δεκαετιών του ‘50 και του ‘60 όπως εν συντομία παραπάνω το διατύπωσα, μαζί και το κοινωνικοοικονομικό φυσικά που είχε και αυτό τα δικά του, ομότροπα με το πολιτικό κλίμα, χαρακτηριστικά, έκανε να ξεμουδιάσουν πολλοί από τους μεγαλύτερους με τις δικές τους εμπειρίες, τη δική τους ζωή – θα πήγαινα μακριά τη βαλίτσα αν αποδυόμουν στην προσπάθεια να καταχωρήσω τι και πώς· ξανακινήθηκε τόσο στο επίπεδο των απλών ανθρώπων, όσο και της διανόησης, όμως μπορώ να βεβαιώσω δύο πράγματα: πρώτον ότι το βίωσα το φαινόμενο αυτό και επομένως μιλώ μετά γνώσεως και δεύτερον έζησα βήμα το βήμα τη δημιουργική δραστηριότητα του Μίκη Θεοδωράκη που εκδηλώθηκε από το 1960 και μετά και την ανάδειξή του μέσα σ’ αυτό το κλίμα, που δεν καθοριζόταν από τους ηττημένους του εμφυλίου, διότι αυτοί και περί άλλα ετύρβαζαν…
Ο Δημήτρης Κουτσούμπας, που αρέσκεται στην εκπροσώπηση κυρίως των ηττημένων του εμφυλίου, αλλά και ο Μίκης Θεοδωράκης με το γράμμα του στον γεν. γραμματέα του ΚΚΕ, δεν βοήθησαν να φανεί η αλήθεια των πραγμάτων, που είναι αναγκαίο να αναφανεί…
Κώστας Π. Παντελόγλου
