16) Στο ίδιο τεύχος του Κόσμος, Επιστήμη και Ζωή που δημοσιεύθηκε το παραπάνω κείμενο του Νικηφόρου Βρεττάκου, δημοσιεύθηκε και το ακόλουθο ποίημά του με τίτλο “Μάνα και γιος 1940“.
“Στης ιστορίας το διάσελο ορθός ο γιος πολέμαγε
κι η μάνα κράταε τα βουνά, όρθιος να στέκει ο γιος της,
μπρούντζος, χιόνι και σύννεφο. Κι αχολάγαγε η Πίνδος
σα νάχε ο Διόνυσος γιορτή. Τα φαράγγια κατέβαζαν
τραγούδια κι αναπήδαγαν τα έλατα και χόρευαν
οι πέτρες. Κι όλα φώναζαν: “Ίτε παίδες Ελλήνων…”.
Φωτεινές σπάθες οι ψυχές σταύρωναν στον ορίζοντα,
ποτάμια πισωδρόμιζαν, τάφοι μετακινιόνταν.
Κι οι μάνες τα κοφτά γκρεμνά σαν Παναγιές τ’ ανέβαιναν.
Με την ευχή στον ώμο τους κατά τον γιο παγαίναν
και τις αεροτραμπάλιζε ο άνεμος φορτωμένες
κι έλυνε τα τσεμπέρια τους κι έπαιρνε τα μαλλιά τους
κι έδερνε τα φουστάνια τους και τις σπαθοκοπούσε,
μ’ αυτές αντροπατάγανε, ψηλά, πέτρα την πέτρα,
κι ανηφορίζαν στη γραμμή, όσο που μες τα σύννεφα
χάνοντας ορθομέτωπες η μια πίσω απ’ την άλλη”.
17) Στο σπίτι μας έμπαινε η Αυγή κι άλλες βέβαια εφημερίδες, αλλ’ οπωσδήποτε η Αυγή, όπως θυμάμαι από τότε που βγήκε το 1952 στην αρχή βδομαδιάτικη και μετά καθημερινή. Διευθυντής της ήταν ο Φιλαδελφειώτης νομικός Βασίλης Εφραιμίδης που ήταν φίλος του πατέρα μου, το χρονογράφημα της εφημερίδας που έγραφε ο ποιητής Κώστας Βάρναλης από το 1953 έως το 1957 το διαβάζαμε από τα πρώτα – και εγώ φυσικά αν και μικρό παιδί. Είχα πατήσει το κατώφλι της έκτης τάξης του 2ου Δημοτικού Σχολείου της Νέας Φιλαδέλφειας όταν δημοσιεύθηκε στην Αυγή της 28ης Οκτωβρίου 1954 το χρονογράφημα του Βάρναλη με τίτλο “Τ’ ΟΧΙ του Λαού”, όπου μεταξύ άλλων έγραφε: “Ο λαός δεν το ‘πε τ’ ΟΧΙ με το στόμα μονάχα κι από το σπίτι του “εκ του ασφαλούς”. Το ‘πε με το ντουφέκι στο χέρι, στα βουνά και στα χιόνια. Και προχωρώντας και νικώντας. Μόνος, αβοήθητος και απαράσκευος. […] Και ξαφνιαστήκανε τότε οι δύο “συνάδελφοι” με τον ηρωισμό του λαού μας, και κυρίως με τη διάρκεια αυτού του αναπάντεχου ηρωισμού. Ο ένας πίστευε πως τα κοκόρια του θα κάμνανε μικρόν περίπατο ως την Αθήνα, κι ο άλλος πως θα τελείωνε γρήγορα αυτό το αστείο, “με λίγες ντουφεκιές για την τιμή των όπλων”. Και ο Ελληνικός λαός τούς διέψευσε και τους δυο. Θυμούνται οι δημοκρατικοί δημοσιογράφοι κείνου του καιρού που τους έγινε αυστηρή σύσταση να σταματήσουνε τις επιθέσεις τους εναντίον του φασισμού, γιατί δεν μας έφταιγε ο φασισμός παρά … οι Ιταλοί! Τόσο πολύ θέλαν οι τότες αρμόδιοι ν’ αλλάξουνε το νόημα του αντιφασιστικού αγώνα που έκαμνε ο λαός μπρος και πίσω. […] Τ’ ΟΧΙ του λαού (όλων των λαών!) δεν είναι μια λέξη στο στόμα. Είναι σεισμός, που κατοικεί μέσα στα κόκαλά του. Εκεί δουλεύει και βράζει. Τις περισσότερες φορές δεν φαίνεται, δεν ακούγεται. Αλλά όταν έρθ’ η ώρα από κει μέσα πετάγεται μ’ αστραπές και βροντές η θεά Ελευθερία. Κι ο σεισμός κι η Ελευθερία με κανέναν τρόπο δεν αλυσοδένονται”.
18) Για το βιβλίο Ο Πόλεμος του 1940-1941 και η Μάχη της Κρήτης: Πρόκειται για ένα ακόμη βιβλίο του Σπύρου Λιναρδάτου της σειράς α) Πώς εφθάσαμε στην 4η Αυγούστου β) Η 4η Αυγούστου – έργο και πολιτεία γ) Η εξωτερική πολιτική της 4ης Αυγούστου. Τα βιβλία της σειράς αυτής καλύπτουν την περίοδο από το 1935 έως τον Ιούνιο του 1941. Για το βιβλίο του τίτλου, που είχε εκδοθεί από τις Εκδόσεις Διάλογος, έγινε το 1977 η παρακάτω καταχώρηση: “Το νέο έργο του Σπύρου Λιναρδάτου εκθέτει τα πολεμικά και διπλωματικά γεγονότα από την Ιταλική εισβολή ως την κατάληψη της Κρήτης [από τους Γερμανούς], με πλήθος από μαρτυρίες στρατιωτικών, πολεμιστών της Αλβανίας, πολεμικών ανταποκριτών, ξένων ιστορικών, καθώς και ντοκουμέντων από τα Αρχεία του Φόρεϊν Όφφις, του Γ’ Ράιχ, του Γιουγκοσλαβικού Υπουργείου Εξωτερικών κά., κι είναι η πιο ολοκληρωμένη εξιστόρηση και μελέτη του μεγαλείου και της [κατάκτησης] της Ελλάδας”.
Σχετικά με τον πανεθνικό ξεσηκωμό της 28ης Οκτωβρίου 1940 εναντίον του μουσολινικού φασισμού και τη συμβολή της Αντίστασης του Ελληνικού Λαού στη Μεγάλη Αντιφασιστική Νίκη των Λαών προτείνω στον αναγνώστη και δύο δημοσιεύματα που φέρουν την υπογραφή του καλώς κατέχοντος τα σχετικά Παντελή Σίμου Καρακίτση στην Πολιτική Οικονομική Έρευνα του σημαντικού Γιάννη Βιστάκη. Το πρώτο, αρ. τεύχους 80, Σεπτέμβριος 1963, σελ. 24-26 και το δεύτερο αρ. τεύχους 97, Ιανουάριος 1965, σελ. 9-11. Προσθέτω και ένα ακόμη σχετικό δημοσίευμα επίσης στην Πολιτική Οικονομική Έρευνα, αρ. τεύχους 47, Απρίλιος 1961. Έχει τίτλο “Η 6η Απρίλη του 1941 (τα προεόρτια και τα επακόλουθά της)“, ανήκει στον Γιάνη Κορδάτο και είναι ένα από τα τελευταία δημοσιεύματά του πριν τον θάνατό του – στις 6 Απριλίου του 1941 οι χιτλερικές ορδές επιτέθηκαν στην Ελλάδα.
19) Το ΚΚΕ στον Ιταλοελληνικό Πόλεμο 1940-1941 είναι ο τίτλος πονήματος που κυκλοφόρησε τις προπασχαλινές μέρες του 2015 από τη “Σύγχρονη Εποχή”, με αναφορές σε απόψεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς, του ΚΚΕ, στα 3 γράμματα του Νίκου Ζαχαριάδη, στην Παλιά Κεντρική Επιτροπή και στο “ΚΚΕ” του Μανιαδάκη. Εκείνο που βέβαια απουσιάζει από τις 250 τόσες σελίδες του πονήματος είναι η εν προκειμένω στάση των συναποτελούντων την Ελληνική Κοινωνία, κι ακόμη η στάση των αποτελούντων την στενότερη και ευρύτερη επιρροή του ΚΚΕ και των συμμάχων του. Μια ορισμένη αντίληψη για το τι είναι το ΚΚΕ (η ηγεσία του και όχι τα μέλη του και ο περίγυρός του) επέτρεψε να ασχοληθούν οι συγγράψαντες ακόμη και με το “ΚΚΕ” του Μανιαδάκη (Προσωρινή Διοίκηση), όχι όμως με το πώς ο εργαζόμενος λαός της Ελλάδας κι ανάμεσά τους η στενότερη και ευρύτερη επιρροή του ΚΚΕ και των συμμάχων του μετείχε στις εξελίξεις. Το πηγαινέλα σε ποικίλα δημοσιεύματα, πολλά και αμφιβόλου εγκυρότητας, και κάποια έγγραφα από το ταλαιπωρηθέν αρχείο του ΚΚΕ δεν συνιστούν, κατά τη γνώμη μου, διαπραγμάτευση του θέματος του τίτλου – το πόνημα αυτό περισσότερο ασχολείται, και γι’ αυτό θα έπρεπε να έχει άλλο τίτλο, με την κατάντια που είχε περιέλθει ο μηχανισμός του κόμματος από τα χτυπήματα της τεταρτοαυγουστιανής δικτατορίας, αδυνατώντας να τοποθετηθεί σταθερά επί των εξελίξεων…
20) Τελειώνω εδώ την όλη εργασία μου, παραπέμποντας τον αναγνώστη σε τρεις ομιλίες με θέμα την 28η Οκτωβρίου 1940:
- Η πρώτη ομιλία είναι αυτή που έκανε η δημοσιογράφος και συγγραφέας Έλλη Παπά, αδελφή της Διδώς Σωτηρίου και σύντροφος του Νίκου Μπελογιάννη, σε εκδήλωση του Συλλόγου Εργαζόμενων του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος (ΤΕΕ) στις 27 Οκτωβρίου 1995 – βλ. Ο Κόσμος της Ν. Φιλαδέλφειας, 28 Οκτωβρίου 2019 και Ενημερωτικό Δελτίο του ΤΕΕ, τεύχος 1886, Δευτέρα 18 Δεκεμβρίου 1995, σελ. 10, 12 και 14.
- Η δεύτερη ομιλία είναι ο πανηγυρικός λόγος που εκφωνήθηκε από τον Κωνσταντίνο Ι. Δεσποτόπουλο, Πρύτανι της Παντείου Ανωτάτης Σχολής Πολιτικών Επιστημών, στις 26 Οκτωβρίου 1978, ο οποίος περιέχεται στο βιβλίο του με τίτλο Θέματα Ιστορίας και Πολιτικής, Σειρά ΙΙ, Εκδόσεις Παπαζήση 1979, σελ. 11-23. Τη συμπερασματική του τοποθέτηση για τον Πόλεμο του 1940-1941 και την Εθνική Αντίσταση έχω δημοσιεύσει στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας στις 28 Οκτωβρίου 2020.
- Η τρίτη ομιλία είναι του Δήμαρχου της Νέας Φιλαδέλφειας Τάσου Αμπατζή, παλαιού αυτοδιοικητικού που διαδέχθηκε τον εκ Βουρλών της Μικράς Ασίας Νικόλαο Τρυπιά μετά τον θάνατό του. Ο Τάσος Αμπατζής ομιλών την 28η Οκτωβρίου 1965, που μάλιστα εγκαινιαζόταν το Ηρώο της πλατείας Κωνσταντινουπόλεως, είπε τότε μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα: “[…] το Έθνος μας πλαισιώνεται από ατέλειωτους βωμούς, από αμέτρητα θυσιαστήρια για ό,τι ωραιότερο και ευγενέστερο έχει να επιδείξει το ανθρώπινο γένος. Μαζί με την απαράμιλλη πνευματική του δημιουργία στη μακρόχρονη και πολυκύμαντη πορεία του ο λαός της μικρής μα τόσο ένδοξης αυτής χώρας, πυργώνει την ιστορία του με ατέλειωτους κρουνούς αίματος και αμέτρητες θυσίες. Η ιστορία των θυσιών του αρχίζει από τις Θερμοπύλες και τον Μαραθώνα κι ακόμα πιο παλιά, περνάει από το Βυζάντιο, υψώνεται στο Μεσολόγγι, το Σούλι, το χάνι της Γραβιάς και στην Αλαμάνα, συνεχίζεται στο Αρκάδι, κορυφώνεται στις κορυφογραμμές της Πίνδου, την Τρεμπεσίνα και τον Μοράβα και αποθεώνεται στα μαύρα και σκληρά χρόνια της πικρής Κατοχής με την καθολική Εθνική Αντίσταση που ύψωσε τη χώρα μας ασύγκριτο φωτεινό παράδειγμα για όλους τους λαούς της σκλαβωμένης Ευρώπης, μα και για ολόκληρη την Οικουμένη. […] Στη δική μας γενιά ανήκει η τιμή και η δόξα της εποποιίας στο Αλβανικό Μέτωπο και του Μεγάλου Έπους της Εθνικής μας Αντίστασης. […] – Για περισσότερα βλ. Ο Κόσμος της Ν. Φιλαδέλφειας, 28 Οκτωβρίου 2021.
Κώστας Π. Παντελόγλου
