Κατά τα άλλα: “Τον Υπουργόν Επισιτισμού κ. Πολύζον επεσκέφθησαν χθες οι Πρόεδροι των Εργατικών Οργανώσεων Αθηνών, Πειραιώς και Θεσσαλονίκης κ.κ. Καλομοίρης, Ευαγγέλου κλπ. και εξέφρασαν την ευχήν όπως ει δυνατόν αυξηθή η μερίς του άρτου διά τους εργάτας. Επίσης εκδήλωσαν εις τον κ. Υπουργόν ότι ο εργατικός κόσμος τίθεται εις την διάθεσιν της Κυβερνήσεως και ζητεί όπως του αναθέση την δίωξιν του λαθρεμπορίου και εν γένει της ‘μαύρης αγοράς’” (βλ. εφημερίδα Ακρόπολις, 26 Ιουνίου 1941, σελ. 2).
Η είδηση αυτή έχει τη σημασία της, όπως έχουν και τη δική τους σημασία τα διαλαμβανόμενα σε δίστηλο δημοσίευμα της εφημερίδας Πρωινός Τύπος την 6η Ιουλίου 1941 με τον τίτλο “Αι επιχειρήσεις ήρχισαν την ενίσχυσιν των [εργατών] των”, που έχουν ως ακολούθως: “Πληροφορούμεθα ότι πλείσται βιομηχανικαί επιχειρήσεις εν τη επιθυμία των όπως έλθουν αμέσως αρωγοί εις το εργατικόν προσωπικόν των και εν αναμονή των οριστικών αποφάσεων της Κυβερνήσεως διά την αναπροσαρμογήν των ημερομισθίων προς τας σημερινάς συνθήκας, ήχθησαν εις την απόφασιν όπως χορηγήσουν από τούδε αυξήσεις ή άλλας οικονομικάς ενισχύσεις εις τους εργάτας των. Αι αυξήσεις ή αι υπό τύπον προκαταβολών οικονομικαί ενισχύσεις προς τους εργάτας θα υπολογισθώσι κατά την οριστικήν ρύθμισιν του ζητήματος της αναπροσαρμογής των αποδοχών των εργατών και ιδιωτικών υπαλλήλων τοσούτον μάλλον καθ’ όσον προβλέπεται ότι αι αυξήσεις τας οποίας θα θεσπίση η κυβέρνησις θα ισχύσουν αναδρομικώς από της 1ης Ιουνίου [1941]. Ήδη η Εταιρεία Λιπασμάτων προέβη εις την προσωρινήν αύξησιν των ημερομισθίων του προσωπικού της κατά ποσοστόν 30-60%, η Ελληνική Εριουργία [του βιομηχανικού περίγυρου του Μικρασιατοπροσφυγικού Συνοικισμού της Νέας Φιλαδέλφειας[ εχορήγησεν εις τους εργάτας της οικονομικήν ενίσχυσιν υπό την μορφήν προκαταβολών, και η Εταιρεία Ελληνικών Υφαντηρίων σοβαράν αύξησιν ημερομισθίων. Εις το Υπουργείον Εργασίας ανεκοινώθη και υπό πλείστων άλλων βιομηχανικών επιχειρήσεων η πρόθεσίς των όπως ενισχύσουν οικονομικώς το εργαζόμενον προσωπικόν των”.
Το Σάββατο 12 Ιουλίου 1941, η εφημερίδα Εστία στη δεύτερη σελίδα της και υπό τον τίτλο “Η αναπροσαρμογή μισθών και ημερομισθίων” σημείωνε: “Το υπουργικόν συμβούλιον θα συνέλθη εις ειδικήν συνεδρίασιν την προσεχή Τετάρτην, προκειμένου ο Υπουργός κ. Λιβιεράτος να προβή εις εισήγησιν επί της αναπροσαρμογής των μισθών και των ημερομισθίων όλων γενικώς των μισθωτών. Ο κ. Υπουργός, εν συνεννοήσει μετά του συναδέλφου του επί των Οικονομικών, θα καταρτίσουν και την εισήγησιν διά την συζήτησιν κατά το αυτό υπουργικόν συμβούλιον και της οικονομικής ενισχύσεως των δημοσίων υπαλλήλων. Διά τους τελευταίους τούτους κρατεί σκέψις, όπως προς το παρόν δοθή ‘επίδομα εκτάκτων αναγκών’ επί του μηνιαίου μισθού των και αναλόγως αυτού”.
Η αρπακτική Γερμανοϊταλική Κατοχή, η ανάλγητη μαύρη αγορά, ο αποκλεισμός των Συμμάχων, η μειωμένη παραγωγή είχαν δημιουργήσει την σπάνι των αγαθών, τη ραγδαία ύψωση των τιμών, και επομένως την κινητικότητα κατ’ αρχήν των εργατικών στρωμάτων, την κυβερνητική σπασμωδικότητα προς αντιμετώπισιν της καταστάσεως, η οποία όμως είχε πλέον ξεφύγει…
Έχω ήδη αναφέρει σχετικά με την “Εθνική Αλληλεγγύη” που δημιουργήθηκε στις 28 Μαΐου 1941. Στις 16 Ιουλίου 1941 ξεκίνησε τη δική του πορεία και το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ). Τόσο η “Εθνική Αλληλεγγύη” όσο και το ΕΕΑΜ ρίζωσαν και στον Μικρασιατοπροσφυγικό Συνοικισμό της Νέας Φιλαδέλφειας. Για το ρίζωμά τους και τη δράση τους πρόσφερε πολλά ο πατέρας μου Παντελής Παντελόγλου, ο οποίος, λόγω της προμεταξικής συμμετοχής του στους κοινωνικοπολιτικούς αγώνες της περιόδου από θέση ευθύνης, είχε πολλές γνωριμίες με εργαζόμενους των επιχειρήσεων στον περίγυρο του Συνοικισμού, όσο και με ηγετικούς παράγοντες του κοινωνικοπολιτικού κινήματος (Καίτη Ζεύγου, Αδάμ Μολυβδάς, Λευτέρης Αποστόλου, αλλά και Μαρία Σβώλου κά.).
Η Γερμανική προπαγάνδα, προβλέπουσα τα μελλούμενα και προνοούσα, μη μένουσα ενδεχομένως ευχαριστημένη από τις επιδόσεις του Αθηναϊκού τύπου και της κυβέρνησης, ανέλαβε η ίδια να διαφωτίσει τους κατοίκους της Πρωτεύουσας και της Νέας Φιλαδέλφειας φυσικά, για τη Γερμανική συμβολή στην αντιμετώπιση των Ελληνικών ζητημάτων, μεταξύ άλλων και για την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου των εργατών και τη λύση του επισιτιστικού προβλήματος, σημειώνοντας: “[…] Αλευρόμυλοι, εργοστάσια παρασκευής άρτου και κονσερβών κατέστησαν ικανά να επαναλάβουν τας εργασίας των δια της επισκευής των βλαβών και της παροχής ανταλλακτικών. Ομοίως εκινήθησαν μηχανουργεία, εργαστήρια αυτοκινήτων και πολλά άλλα, εκλείσθησαν ανοικτοί λάκκοι, ανωκωδομήθησαν κατεστραμμένοι γερανοί και αποθήκαι. Ολόκληρον το σύστημα της ελληνικής βιομηχανίας εργάζεται πλέον πάλι Πολλαί εξ αυτών ζουν μόνον από Γερμανικάς παραγγελίας. Ούτω κατεπολεμήθη εγκαίρως η ανεργία. Ο Γερμανικός στρατός […] προσεπάθησεν επίσης να βελτιώση τους όρους ζωής των εργατών. Εις τας παρ’ αυτού χρησιμοποιουμένας επιχειρήσεις, οι μισθοί ηυξήθησαν. Επίσης, εργοστάσια τινά επισκέπτεται καθημερινώς είς ιατρός δια την παρακολούθησιν της υγιεινής καταστάσεως των εργαζομένων. […] Εις πολλάς επιχειρήσεις, αι οποίαι εργάζονται διά τον Γερμανικόν στρατόν παρέχεται εις τους εργάτας συμπληρωματική ποσότης άρτου. Επίσης εις όλα τα εργοστάσια, τα οποία εργάζονται διά τας ανάγκας της Γερμανικής αεροπορίας ή του στρατού, ως και εις τα στρατιωτικά εργοστάσια κοπής και εργαστήρια επιδιορθώσεων, παρέχεται μαγειρευμένον μεσημβρινόν γεύμα. Εις το “Πατριωτικόν Ίδρυμα” παρεχωρήθησαν τον Μάιον 35.000 χιλιόγραμμα ορύζης και οσπρίων, προσέτι δε και πελτές τομάτας, έλαιον, άλας και 150.000 χιλιόγραμμα γαλέττας και βραδύτερον έτερα 40.000 χιλιόγραμμα διά τα παιδιά. […] Προσέτι παρεσχέθησαν ευκολίαι διά την κατά μήνα μεταφοράν 200 τόννων ιχθύων εξ Ευβοίας διά την ανακούφισιν του επισιτιστικού προβλήματος των Αθηνών […]” (βλ. εφημερίδα Η Πρωΐα, Πέμπτη 31 Ιουλίου 1941, σελ. 1, το κείμενο με την υπογραφή Heinrich Rodemer).
Ένα πλήθος ρυθμίσεων είχαν ανακοινωθεί εν τω μεταξύ. Αφορούσαν τα τσιγάρα, το γάλα, τα ψάρια, τον καφέ, το τσάι, τα αναψυκτικά και τα γλυκίσματα, το πετρέλαιο, το αλάτι, τα σπίρτα (βλ. εφημερίδα Εστία, Σάββατο 12 Ιουλίου 1941, σελ. 2). Αφορούσαν διατιμήσεις, διανομή κλπ.
Στις 31 Ιουλίου 1941, οι κάτοικοι της Πρωτεύουσας, και της Νέας Φιλαδέλφειας βεβαίως, διάβαζαν στην Πρωΐα ότι “εξεδόθη αγορανομική διάταξις ορίζουσα ότι η εμπορία ελαιολάδων θα ενεργήται εφεξής αποκλειστικώς υπό των ασκούντων αυτήν κατ’ επάγγελμα” και ότι “κατόπιν διαταγής του Προέδρου της Κυβερνήσεως, η μερίς του άρτου εις ολόκληρον την Ελλάδα ωρίσθη εις 60 δράμια [100 γραμμάρια] κατ’ άτομον” (βλ. το φύλλο της Πέμπτης 31 Ιουλίου 1941, σελ. 2). Στο ίδιο φύλλο της Πρωΐας πληροφορούνταν τις ανώτατες τιμές πωλήσεως ζύθου και μαύρης σταφίδας, και διάβαζε τις διαφημίσεις για μανταρίσματα και γυρίσματα ενδυμάτων και παλτών, καθώς και ότι “διά την καλυτέραν απόδοσιν των λιγνιτωρυχείων, ιδίως διά την περιστολήν πάσης σπατάλης του εξαγομένου ορυκτού, απεφασίσθη όπως διορισθούν κυβερνητικοί επίτροποι εις όλα τα λιγνιτωρυχεία”, μαζί φυσικά και σε αυτό της Καλογρέζας.
Στην εφημερίδα Το Κέρδος, το Σάββατο 2 Αυγούστου 1941, δινόταν αναλυτικότερα η είδηση σχετικά με την επιστροφή του Γενικού Γραμματέα της Γενικής Διοικήσεως Κρήτης στην Κρήτη ως εξής: “Προ ολίγων ημερών, ο Γενικός Γραμματεύς της Γενικής Διοικήσεως Κρήτης κ. Δασκαλάκης, ευρισκόμενος εν Αθήναις, μετέβη εις το Υπουργείον Επισιτισμού και έσχε συνεργασίαν μετά των αρμοδίων υπηρεσιών αυτού. Ως πληροφορούμεθα, η συνεργασία ήτο σχετική με την μεταφοράν εκ Κρήτης ελαιολάδου. Ο κ. Γενικός Γραμματεύς κατά την μετάβασίν του εντεύθεν εις Κρήτην θα προέλθη εις σχετικάς συνεννοήσεις μετά των εκεί Γερμανικών Αρχών ίνα επιτύχη την έγκρισιν αυτών προς μεταφοράν εκ των πλεονασμάτων ποσότητας ελαιολάδου δια τας αμέσους ανάγκας της Πρωτευούσης και του Πειραιώς. Αντιμετωπίζεται επίσης η μεταφορά εκ Μυτιλήνης των πλεοναζουσών εκεί ποσοτήτων ελαιολάδου διά την αντιμετώπισιν των αναγκών της Πρωτευούσης”.
Κατά πώς φαίνεται όμως πρόκαναν οι Γερμανοί ως παραχαράκτες αυτή τη φορά – διαβάστε την ακόλουθη είδηση-σχόλιο που καταχωρήθηκε στην εφημερίδα Ταχυδρόμος της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου στις 8 Αυγούστου 1941, υπό την ρουμπρίκα “Νέα από την Ελλάδα” με τίτλο “Και παραχαράκται”: “Εις την Μυτιλήνην απεβιβάσθησαν 4.000 Γερμανοί και αφού εστρατωνίσθησαν, εξήλθον εις την πόλιν. Η πρώτη των φροντίς ήτο ν’ αγοράσουν όλοι έλαιον, ελαίας και κάθε άλλον τρόφιμον, πληρώνοντας τοις μετρητοίς με καινουργή πεντακοσιόδραχμα. Όλοι ήσαν εφωδιασμένοι με πολλά τοιαύτα και αδιαφορούσαν διά τας τιμάς. Και οι κάτοικοι επώλησαν εις τους Γερμανούς ό,τι είχον. Την επομένην όμως οι ατυχείς έμποροι επληροφορούντο μετά καταπλήξεως ότι τα ολοκαίνουργια πεντακοσιόδραχμα ήσαν πλαστά. Αι Τράπεζαι δεν τα εξαργύρωναν. Τυπικαί ανακρίσεις βεβαίως εγένοντο, υποσχέσεις πολλαί εδόθησαν, εν τω μεταξύ όμως τα πολύτιμα προϊόντα της Μυτιλήνης εταχυδρομήθησαν εις δέματα των 10 κιλών προς τους εν Γερμανία πεινώντες συγγενείς των Γερμανών στρατιωτών. Ασφαλώς από της εποχής των Σταυροφοριών η ιστορία δεν ανέγραφε τοιαύτας ατιμίας”.
Και άλλη μία είδηση από τον Ταχυδρόμο της Αλεξάνδρειας της 8ης Αυγούστου 1941 με τίτλο “15.000 λιρών στέλλονται εις τον Ερυθρόν Σταυρόν Γενεύης διά γάλα εις την Ελλάδα” έχει τη θέση της εδώ: “Ως γνωστόν, προ τινων ημερών, ο Ερυθρός Σταυρός της Γενεύης απηύθυνε έκκλησιν προς την Κοινότητά μας, διά της οποίας ετονίζετο η άμεσος ανάγκη αποστολής τροφίμων και ιδίως γάλακτος εις την Ελλάδα, της οποίας ο πληθυσμός και μάλιστα τα μικρά παιδιά υπέκειντο εις τας συνεπείας υποσιτισμού και χωρίς υπερβολής αυτής της πείνης. Κατά την χθεσινήν αυτής υπό την προεδρείαν του κ. Ρούσου συνεδρίαν, η Εθνική Επιτροπή ανέλαβεν όπως αποστείλη το ποσόν των 15 χιλιάδων λιρών, όπως διά τούτων αποσταλούν το ταχύτερον εις την Ελλάδα τρόφιμα και ιδίως συμπεπυκνωμένον γάλα για παιδιά. Εκ των 15 χιλιάδων τούτων λιρών, αι 5 χιλιάδες θα δοθούν εκ του εν Καΐρω Ταμείου του Ερυθρού Σταυρού, έτεραι 5 χιλιάδες εκ μέρους διαφόρων Οργανώσεων και αι άλλαι 5 χιλιάδες εκ του Ταμείου της Εθνικής Επιτροπής. Εννοείται ότι οι 15 αύται χιλιάδες λιρών αποτελούν την πρώτην δόσιν, διότι φυσικά είναι αδύνατον να θεραπευθούν διά τούτων αι στοιχειώδεις επισιτιστικαί ανάγκαι του Ελληνικού Λαού”.
(Ακολουθεί συνέχεια)
Κώστας Π. Παντελόγλου
