8) Ο Σπύρος Βασιλείου (που ήταν δάσκαλος του πατέρα μου Παντελή Παντελόγλου στην Παπαστράτειο Σχολή Παιχνιδιών και Διακοσμητικής την οποία δημιούργησε η ακατάβλητη Μαρία Σβώλου του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας με πίστη-βουνό και στην Επαγγελματική Εκπαίδευση) “επιστρατεύθηκε ως ζωγράφος και πήγε στο Μέτωπο για τρεις μήνες (από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο του 1941), σχεδίασε αρκετές σκηνές από τον Πόλεμο, σχέδια που αργότερα έκανε ξυλογραφίες. […] Τα έργα αυτά είναι α) Μια ξυλογραφία που κυκλοφόρησε το 1942 στην αρχή μυστικά με τίτλο “Ο λυράρης” β) “Ανάπηρος του Αλβανικού Πολέμου”. Τα δύο αυτά έργα δημοσιεύθηκαν στη Νέα Εστία (τεύχος 656, 1 Νοεμβρίου 1954) – γ) “Καταφύγιο στο Κάστρο, Γιάννενα 1940-41”, δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Εστία (τεύχος 436, 15 Αυγούστου 1945). Η ξυλογραφία αυτή δείχνει τους ανθρώπους να καταφεύγουν σε μια σπηλιά στα τείχη των Ιωαννίνων – δ) “Αλβανία 1940”, δημοσιεύθηκε στη Νέα Εστία (τεύχος 634, 15 Ιουλίου 1945). Η ξυλογραφία αυτή παριστάνει τη μεταφορά τραυματία από το Αλβανικό Μέτωπο” (βλ. Νίκος Γρηγοράκης, “Η χαρακτική στον Πόλεμο του ’40”, Επτά Ημέρες / Η Καθημερινή, 26 Οκτωβρίου 1997, σελ. 24).
9) Με τον τίτλο Δαβάκης-Πίνδος κυκλοφόρησε το 1945 το βιβλίο του ταγματάρχη πεζικού Ι.Α. Βερνάρδου από τον εκδοτικό οίκο Πέτρου Δημητράκου, με εξώφυλλο σχεδιασμένο από τον ζωγράφο και χαράκτη Ευθύμη Παπαδημητρίου – Ο Νίκος Γρηγοράκης στο παραπάνω σημειωθέν γραφτό του έχει γράψει σχετικά με τον Κωνσταντίνο Δαβάκη τα ακόλουθα: “Για τα γεγονότα του Ελληνοϊταλικού Πολέμου συγκέντρωσα ακόμη δύο ξυλογραφίες που φιλοτέχνησε ο Εμμανουήλ Ζέπος: η μία με τίτλο “Καταφύγιο” και η άλλη το πορτρέτο του Κωνσταντίνου Δαβάκη, ήρωα του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Ο Συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Δαβάκης (1897-1942) υπήρξε διοικητής αποσπάσματος στην Πίνδο, όπου κατά τη διάρκεια μάχης τραυματίστηκε σοβαρά. Στη συνέχεια, ενώ νοσηλευόταν στο νοσοκομείο, συνελήφθη ως όμηρος από τις Ιταλικές Αρχές (Δεκέμβριος 1942). Το πλοίο με το οποίο τον μετέφεραν στην Ιταλία τορπιλίσθηκε από συμμαχικά πλοία έξω από την Αδριατική και ο Κωνσταντίνος Δαβάκης πνίγηκε. Την ξυλογραφία αυτή φιλοτέχνησε ο Εμμανουήλ Ζέπος το 1944-1945 για να εικονογραφήσει βιβλίο σχετικό με τη βιογραφία του Δαβάκη”.
10) Ο Νίκος Γρηγοράκης στο γραφτό του που επικαλέστηκα κάνει λόγο και για τον έργο του χαράκτη Α. Τάσσου (που ήταν στενός φίλος του πατέρα μου) “Το στιλέτο”, σημειώνοντας: “Λίγες μέρες μετά την Ιταλική επίθεση, και συγκεκριμένα στις 16 Νοεμβρίου 1940, ο Α. Τάσσος δημοσιεύει στα Νεοελληνικά Γράμματα [του Δημήτρη Φωτιάδη] το έργο του “Το στιλέτο” (σχέδιο με σινική μελάνη). Από το σχέδιο αυτό, με μικρές προσθήκες και την αναγραφή της λέξης “ΟΧΙ” είναι η ομώνυμη ξυλογραφία που δημοσιεύουμε εδώ. Η ξυλογραφία αυτή φιλοτεχνήθηκε πολύ αργότερα από το σχέδιο, γύρω στα 1950-1955. Σύμφωνα με πληροφορίες της Λουκίας Μαγγιώρου, την ξυλογραφία αυτή ο Α. Τάσσος την έκανε με την ευκαιρία κάποιας επετείου της 28ης Οκτωβρίου στα χρόνια 1950-1955″. Στη λέζάντα στο πλάι της καταχωρηθείσας ξυλογραφίας σημειωνόταν: “Α. Τάσσου, “Το στιλέτο” (ξυλογραφία σε δύο χρώματα). Πριν γίνει χαρακτικό, σχέδιο με σινική μελάνη, χωρίς την κορδέλα του ΟΧΙ που τυπώθηκε στο περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα στις 16 Νοεμβρίου 1940. Το πρωτότυπο σχέδιο έχει χαθεί, όπως έχουν χαθεί και άλλα σχέδια του Α. Τάσσου στη διάρκεια της Κατοχής”.” … “Το στιλέτο”, δημοσιευμένο στα Νεοελληνικά Γράμματα, λίγες μέρες μετά την έναρξη του Πολέμου του ’40, για τους υποψιασμένους νέους της εποχής, μεταγλώττιζε και έστηνε στα πόδια της την ρητορική και άκομψη φράση του γράμματος του Νίκου Ζαχαριάδη, “πισώπλατα και δολοφονικά”, μας πληροφορεί ο κριτικός της λογοτεχνίας Αλέξανδρος Αργυρίου σε επιφυλλίδα του (23.10.1985) στα Νέα. Ωστόσο υπάρχει και μία άλλη εκδοχή: Αφορμή για το σχέδιο του Α. Τάσσου στάθηκε το ομότιτλο πρωτοσέλιδο άρθρο του Γ.Α. Βλάχου στην Καθημερινή. Δημοσιευμένο την ημέρα της κήρυξης του Πολέμου, Τρίτη 28 Οκτωβρίου 1940, ανάμεσα στ’ άλλα έγραφε: “Εκεί εις την γωνίαν όπου ηλπίζαμεν ότι δεν θα μας φθάσουν αι σφαίραι και τα θραύσματα των οβίδων παρουσιάσθη εξαφνικά το στιλέτον. Θα το υποδεχθώμεν – το υπεδέχθημεν ήδη – με το μέτωπον υψηλά, με το στήθος προτεταμένον, με τας χείρας ενόπλους, με κάτι ανώτερον από τον χάλυβα, τα αεροπλάνα και το πετρέλαιον: με το θάρρος και τα πτερά της φυλής”. Και είναι γεγονός ότι τα δίστηλα ή τρίστηλα αυτά άρθρα του Βλάχου, με την γνωστή υπογραφή Γ.Α.Β. είχον απήχηση. Έκαναν εντύπωση και συνεζητούντο στην Ελλάδα και το εξωτερικό […]”/
Από το πρωτοσέλιδο αυτό άρθρο του Γεωργίου Α. Βλάχου στην Καθημερινή της 28ης Οκτωβρίου 1940 ας μου επιτραπεί να καταχωρήσω αμέσως παρακάτω ένα ευρύτερο απόσπασμα, και τούτο συν τοις άλλοις και για να θεμελιώσω τη γνώμη μου ότι αυτό ήταν η αφορμή του σχεδίου και της ξυλογραφίας του χαράκτη Α. Τάσσου “Το στιλέτο” – “[…] έχοντες ανάγκην να νικήσουν εις αυτόν τουλάχιστον τον Πόλεμον, επίστευσαν ότι εδώ, εις την Ελλάδα […] θα συναντήσουν ανθρώπους οι οποίοι […] θα μετρήσουν τα όσα πυροβόλα και αεροπλάνα και άρματα μάχης και, άμα πεισθούν ότι δεν έχουν ούτε το δέκατον εκείνων τα οποία διαθέτουν οι Ιταλοί θα παραδώσουν την γην των εις τους στρατούς των αμαχητί και αμαχητί τας παρειάς τους εις τους κολάφους των. Αλλά διατί […] δεν έρριψαν έν πρόχειρον βλέμμα εις την Ελληνικήν ιστορίαν; … Πότε η Ελλάς παρεδόθη αμαχητί; Πότε ενικήθη πριν ποτίση το χώμα της με την τελευταίν ρανίδαν του αίματός της; Εις ποίαν στιγμήν έχομε λογαριασμούς των δυνάμεών της προς τας δυνάμεις του αντιπάλου της, δια να μάθη έπειτα αν έχη την δυνατότητα να υπερασπίση την τιμή της; Κράτος μικρόν με ιστορίαν μεγίστην, μήτηρ θηλάσασα την υφήλιον, φάρος λαμπροτάτου φωτός, η Ελλάς, καταυγάσασα τους αιώνας, έδωσεν εις όλην την ανθρωπότητα όχι μόνον την ζωήν, το φως, τον πολιτισμόν, τα γράμματα και τας τέχνας, αλλά και το παράδειγμα της αυτοθυσίας και του ηρωισμού, την Σαλαμίνα, τας Θερμοπύλας, το Ζάλογγον, το Σούλι, το Μεσολόγγι… – Κληρονόμοι πλούτου τόσο μεγάλου, βαρείς από τον φόρτον τόσων θρύλων και τόσων παραδόσεων, που μας εφαντάσθησαν τώρα κύπτοντας εμπρός εις τα κατάστιχα των πετρελαίων και της βενζίνης και των μηχανοκίνητων μονάδων και αποφασίζοντας να παραδώσωμεν την ιστορίαν μας εις τους αριθμούς και τα πετρέλαια την τιμή μας; … […] – αλλά και την κατάληξη του άρθρου του Γεωργίου Α. Βλάχου: “Η Ελλάς θα νικήση, θα νικήση η αυτοθυσία, το θάρρος, η Ιδέα – και το στιλέτον θα ηττηθή”.
(ακολουθεί συνέχεια)
Κώστας Π. Παντελόγλου
