Στις 23 Απριλίου 1941 ο Βασιλιάς με την κυβέρνηση φεύγουν για την Κρήτη[efn_note]Πριν τη φυγή του Βασιλιά και της Κυβέρνησης είχαν φυγαδευθεί τα Αρχεία και ο χρυσός της Χώρας.[/efn_note]. Κανείς από τους κατοίκους της Πρωτευούσης δεν γνώριζε, ούτε φυσικά και οι κάτοικοι της Νέας Φιλαδέλφειας – έμαθαν την επομένη το διάγγελμα του Γεωργίου, το διάγγελμα του Τσουδερού, τη συνθηκολόγηση που υπέγραψε με τους Γερμανούς ο Τσολάκογλου. Στο διάγγελμα του βασιλιά διάβαζαν και οι κάτοικοι της πόλης μας: “Αγνοούμεν ακόμη υπό ποίας συνθήκας επακριβώς ευρεθείς ο Στρατός της Ηπείρου υπέγραψε ανακωχήν μετά του εχθρού εν αγνοία όμως του αρχιστρατήγου και της Κυβερνήσεως”. Ενώ ο Τσουδερός στο διάγγελμά του τόνιζε: “Η άνευ εξουσιοδοτήσεως υπογραφείσα με τους Γερμανούς στρατιωτική ανακωχή είναι, φαίνεται, βεβιασμένη πράξις κοπώσεως, δικαιολογημένη ύστερα από άνισον, αλλά νικηφόρον εξάμηνον αγώνα και είναι αποτέλεσμα της συντριπτικής πιέσεως, την οποίαν ο αυτός εχθρός ήσκησε κατά του γενναίου Στρατού μας”.
Είναι θαρρώ τώρα η ώρα να μεταβούμε στο Αλβανικό Μέτωπο – οι ημερολογιακές σημειώσεις του Άγγελου Τερζάκη θα μας βοηθήσουν και πάλι σ’ αυτό:
“18.4.41
[…] Σήμερα οι Γερμανοί πήρανε την Καλαμπάκα και τη Λάρισα. Κινδυνεύουμε από κύκλωση. Άρχισε από το Μέτωπο η φυγή. Κουβέντες των φαντάρων για φευγάλα. Όμως, ο Π(ροκοπίου) μού λέει πως τους εκτελούν επί τόπου, στον δρόμο. Πληροφορίες εμπιστευτικές για σύναψη ανακωχής. Ένα αυτοκίνητο φεύγει με χωροφύλακες οπλισμένους. Εκτελεστικό απόσπασμα;
Ο Πανταζής μάς λέει για τον Δεσπότη των Ιωαννίνων που ήρθε τη νύχτα. Σύσκεψη με τον Στρατηγό και τον Μαυρογιάννη. Ο Δεσπότης αναλαμβάνει πρωτοβουλία συνθηκολόγησης με τους Γερμανούς.
Γενική παράλυση – Οι αξιωματικοί έχουν παρατήσει τα γραφεία και κουβεντιάζουνε σκυθρωποί στο προαύλιο του Σχολείου. Μεγάλη Παρασκευή. Πάμε στην εκκλησία να προσκυνήσουμε τον Εσταυρωμένο. […]
Αεροπλάνα. Όλοι φοβούνται εξαιρετικά, γιατί νιώθουνε το τέλος του πολέμου να ζυγώνει.
Περιμένουμε από ώρα σε ώρα την ανακωχή την αιχμαλωσία.
19.4.41
Μεγάλο Σάββατο. Πρωί-πρωί ο Καραβίτης μού λέει πως πέθανε ο Κοριζής. […]
Συναγερμός. Τρεις ώρες διήρκεσε. Τ’ αεροπλάνα βουίζουν επίμονα εκνευριστικά. Ένα περνάει πάνω από το κεφάλι μας. Τρόμος.
1:25. Τρώμε στα θρανία του Σχολείου. Ξάφνου ένας υπολοχαγός: “Έκτακτος μετάδοσις του ραδιοφώνου. Ο Κοτζιάς εσχημάτισε κυβέρνηση. Δηλώσεις του: Αύριο, με την Ανάσταση του Χριστού, θα έχουμε κι ανάσταση του Έθνους”.
22.4.41
Στις 19 τ’ απόγευμα και στις 20 όλη μέρα βομβαρδισμός των γύρω από τη Λίμνη (Ζαραβίνα). Χτες, 21, το πρωί στις επτά […] ο Κοσμάς με ξυπνάει. Μου λέει πως μιλούν έξω γι’ ανακωχή. Κατεβαίνουμε και μαθαίνουμε τα νέα: Πρωτοβουλία των τριών Σωματαρχών και του Δεσπότη Ιωαννίνων.
Μα … πάλι αεροπλάνα κατά τις 10, και πάλι βομβαρδισμοί όλη μέρα. Τι συμβαίνει; Αγωνία.
Περιμένουμε τους Γερμανούς. Κατά τους όρους της συνθήκης πρόκειται να έρθουν να πάρουν τις θέσεις μας στην Κακαβιά για να παρεμβληθούν ανάμεσά μας και στους Ιταλούς.
Η Αθήνα, στο μεταξύ, ρίχνει μ’ επιμονή το σύνθημα του πολέμου μέχρις εσχάτων.
Οι Γερμανοί δεν έρχονται. Αγωνία. Τους περιμέναμε στις 11:50. “Ευτυχώ” φτάνουν τ’ απόγεμα στις 7. […]
Η Αθήνα σήμερα μάς αποκαλεί προδότες. […]
Σήμερα το πρωί ξαφνικά, διαταγή να φύγουμε. Αναστάτωση. Όλα ετοιμάζονται ταχύτατα και ξεκινούμε.
Μονή Βελάς. Τοποθεσία εξαίσια, όλο γαλήνη. Το μοναστήρι είναι στην απότομη πλαγιά και μπροστά, απέραντος, ο κάμπος.
Καταυλιζόμαστε στον θάλαμο του δευτέρου πατώματος. […] Πρόκειται να πάμε στα Γιάννενα, να φροντίσουμε για την αποστράτευση.
Η Αθήνα; Τι θα γίνει με την Αθήνα;
24.4.41
Βιαστική αναχώρηση από τη Μονή Βελάς στις 4:30. […]
Το πρωί στην Πεδινή. Αιχμαλωσία;
Διάλυση γενική. Τα τμήματα περνούν αποσυντεθειμένα.
Σήμερα λέει, θα μας δώσουν απολυτήρια. Πώς θα φύγουμε; Οι Γερμανοί κατάσχουν στον δρόμο τ’ αυτοκίνητα”.
Και στην Πρωτεύουσα; Τι χαρακτήριζε την κατάσταση στην Πρωτεύουσα και την ευρύτερη περιοχή της; Ο Στρατιωτικός Διοικητής που προΐσταται της προσπαθείας να διατηρηθεί η τάξη και να περιφρουρηθεί η ζωή και η περιουσία των πολιτών και η Αγορανομία που διαβεβαιοί ότι ο ρυθμός διατροφής του πληθυσμού δεν πρόκειται να διαταραχτεί.
Όμως οι διαβεβαιώσεις ποιον να πείσουν; Όλο έσπευσαν για προμήθειες χρησίμων για τις δύσκολες μέρες που έρχονταν ως καταιγίδα.
Αποτέλεσμα οι ουρές, για τις οποίες ο Σπύρος Μελάς στις 25 Απριλίου 1941 αφιέρωσε αποκαλυπτικό του χρονογράφημα (το αναφέρει ο Καιροφύλας στο βιβλίο του), όπου μεταξύ άλλων σημείωνε: “[…] Ουρές στα μαγαζιά, στα ταμιευτήρια, στα ενεχυροδανειστήρια, στους σταθμούς των λεωφορείων και των τραμ, στις θυρίδες, στις αποβάθρες, παντού. Ουρές για τα παπούτσια. […] Ουρές για σαπούνι, ουρές για σταφίδα, ουρές για είδη ρουχισμού, ουρές γα σπίρτα, για φρούτα, για λάδι, για ανάληψι ενεχύρων […], για ανάληψι καταθέσεων, για μια θέσι στο λεωφορείο, για ένα βοήθημα”.
Την Κυριακή 27 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί κατέλαβαν την Πρωτεύουσα και ύψωσαν τη σημαία τους με τον αγκυλωτό σταυρό στην Ακρόπολη – η δε πόλη τους παρεδόθη στη συμβολή των λεωφόρων Κηφισίας και Αλεξάνδρας, στο καφενείο “Παρθενών”, έναντι της επαύλεως Θων. Η πολιτική αρχή ανετέθη στον Δήμαρχο Αθηναίων Αμβρόσιο Πλυτά, ο οποίος και απηύθυνε προκήρυξη δια της οποίας εντέλλετο όπως επαναληφθή η κανονική ζωή της πόλεως[efn_note]Βλ. Ελεύθερον Βήμα, Δευτέρα 28 Απριλίου 1941, σελ. 1.[/efn_note].
Εντωμεταξύ, τα Γερμανικά τμήματα, συνεχώς καταφθάνοντα, διεσκορπίσθησαν ανά την πόλιν, μεταβάντα εις τα Παλαιά Ανάκτορα, τα Υπουργεία, το Ταχυδρομείον και τα άλλα δημόσια κτίρια όπου ύψωσαν ομοίως Γερμανικήν σημαίαν και εγκατέστησαν φρουράς εις αντικατάστασιν των Ελληνικών” (βλ. Ελεύθερον Βήμα, Δευτέρα 28 Απριλίου 1941, σελ. 1).
Η αναγγελία της κατάληψης των Αθηνών έγινε δια του ακόλουθου τηλεγραφήματος: “Προς τον Φύρερ και Καγκελάριον του Ράιχ. Βερολίνον. Φύρερ μου, την 27ην Απριλίου 1941 εφθάσαμεν εις Αθήνας, ως πρώτα Γερμανικά στρατεύματα και την 8:45 υψώσαμεν την Γερμανικήν σημαίαν επί της Ακροπόλεως και του Δημαρχείου. Χάιλ Μάιν Φύρερ Ίλαρχος Γιακόμπυ του 10ου Συντάγματος του Βραδεμβούργου και υπολοχαγός Ελσνίτς, 6ης Ορεινής Μεραρχία” (βλ. Ελεύθερον Βήμα, Δευτέρα 28 Απριλίου 1941, σελ. 1)!
Δεν θα έπρεπε να τελειώσω την εργασία μου αυτή χωρίς:
1) Να σημειώσω τα τελευταία λόγια που ακούστηκαν από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών πριν μπουν οι Γερμανοί στην Ελληνική Πρωτεύουσα: “Εδώ ελεύθεραι ακόμα Αθήναι … Έλληνες, οι Γερμανοί εισβολείς ευρίσκονται εις τα πρόθυρα των Αθηνών. Αδέλφια κρατήστε καλά μέσα στην ψυχή σας το πνεύμα του Μετώπου. Ο εισβολεύς εισέρχεται με όλας τας προφυλάξεις εις την έρημον πόλιν με τα κατάκλειστα σπίτια. Έλληνες ψηλά τις καρδιές. Προσοχή! Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός των Αθηνών, ύστερα από λίγο, δεν θα είναι Ελληνικός. Θα είναι Γερμανικός και θα μεταδίδει ψέματα. Έλληνες, μην τον ακούτε! Ο Πόλεμός μας συνεχίζεται και θα συνεχιστεί μέχρι της τελικής νίκης. Ζήτω το Έθνος των Ελλήνων”.
2) Να σημειώσω πως και ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο Γεώργιος Καρτάλης, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, κά. συντάχθηκαν με την απόφαση του Έθνους για την απόκρουση της επιδρομής της φασιστικής Ιταλίας (βλ. Παναγιώτη Κανελλόπουλου, Τα χρόνια του Μεγάλου Πολέμου, 1964, αλλά και σχετικό άρθρο του Γιώργου Α. Λεονταρίτη στην εφημερίδα Η Καθημερινή, 28 Οκτωβρίου 1994).
3) Να σημειώσω πως και οι κάτοικοι της Νέας Φιλαδέλφειας μετρούν τους νεκρούς και τραυματίες τους. Είπα να αναφέρω ορισμένα σχετικά που έχω υπόψη μου, έκρινα όμως καλύτερο να κάνω έκκληση προς πάντα γνωρίζοντα ή και διατιθέμενο να ψάξει το θέμα στα Αρχεία του Στρατού, των Υπουργείων κά. ώστε να ονομαστικοποιήσουμε τη συμμετοχή των Φιλαδελφειωτών στον Πόλεμο του 1940-1941 σε ευρεία έκταση. Τη λίστα αυτή της τιμής τη χρωστάμε στους προγόνους μας – ιδιαίτερη οφείλει να είναι σε αυτή την προσπάθεια η συμβολή του Δήμου, των εκλεγμένων και των υπηρεσιακών παραγόντων.
4) Να σημειώσω ιδιαίτερα τη συμβολή του Κώστα Βάρναλη με τα χρονογραφήματά του στην Πρωία της 17, 18, 26 και 29 Απριλίου 1941 στη χάραξη του δρόμου, του ορθού δρόμου Αντίστασης στην Κατοχική περίοδο της ζωής του Έθνους – του ανήκει αυτή η τιμή του πρώτου, ακολούθησε ο Άγγελος Σικελιανός από το περιοδικό Νέα Εστία τον Μάιο του 1941 και συνέχισε ο Κωνσταντίνος Δημαράς από το Ελεύθερον Βήμα.
(ακολουθεί συνέχεια)
Κώστας Π. Παντελόγλου
