Image

Η περίοδος 27 Απριλίου 1941 έως 12 Οκτωβρίου 1944 στη Νέα Φιλαδέλφεια .35

(συνέχεια από το προηγούμενο)

Και για την έγνοια και τη φροντίδα για τα παιδιά κατά τον Πόλεμο του 1940-41 και την Γερμανοϊταλική Κατοχή της κορυφαίας παιδαγωγού Ρόζας Ιμβριώτη1 οφείλω να σημειώσω εδώ. Με την έναρξη του Πολέμου ανέλαβε τη διεύθυνση του Συσσιτίου που κάλυπτε τις ανάγκες οικογενειών των μαχητών του Μετώπου2. Για το πώς λειτούργησε το Συσσίτιο αυτό και τα αποτελέσματά του έχει πληροφορήσει ο Κώστας Βάρναλης με χρονογράφημά του που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Η Πρωΐα την 1η Ιανουαρίου 1941 με τίτλο “Το συσσίτιο”, όπου και γράφει τα παρακάτω: “Ακούμε συσσίτιο και νομίζουμε πως είναι κανένα εύκολο πράγμα, όπως όλα τα πράματα που συνηθίσαμε να τ’ ακούμε. Κι όμως το συσσίτιο, όπως λειτουργεί σήμερα, είναι ένας ολάκερος κόσμος, πολυσύνθετος και γρήγορος και προπαντός υπεύθυνος, που λειτουργεί με ακρίβεια ωρολογιού και αστράφτει όλος από την πάστρα και την τάξη. Όταν συλλογιστεί κανείς, πως μαγειρεύονται 20.000 μερίδες φαγί την ημέρα και πως για να γίνει μια ρεβυθάδα χρειάζονται 250 οκάδες λάδι και πως οι μερίδες αυτές πρέπει να μεταφερθούν στα διάφορα “κέντρα διανομής” – που βρίσκονται τα περισσότερα στα πιο … απόκεντρα μέρη της περιοχής των Αθηνών, από το τέρμα Λιοσίων ως το Καλαμάκι – τότε θα καταλάβει τι δουλειά γίνεται πως πως κανένα λάθος ή αμέλεια δεν επιτρέπεται να ταράξει την λειτουργία αυτής της τεράστιας μηχανής, που διαθέτει ικανό προσωπικό “μισθωτό” κι “εθελοντικό”. Ως τις 8 το πρωί οι 20.000 μερίδες είναι μαγειρεμένες. Την νύχτα όλη δουλεύει το προσωπικό του μαγειρείου κάνοντας δυο βάρδιες. Αλλά το να μετρηθούν, να παραληφθούν κι ύστερα να παραδοθούν στα καμιόνια για τα “κέντρα διανομής” το ποσό αυτών των μερίδων, χρειάζεται καιρός. Αλλά και πόσος καιρός χρειάζεται στους αποθηκάριους να παραλαβαίνουνε και να παραδίνουνε με τη ζυγαριά τις διάφορες “πρώτες ύλες” αυτών των 20.000 μερίδων! Οι υπεύθυνοι παραμένουν στην “Εστία συσσιτίων” (στο αριστερό δρομάκι του Βαρβακείου) από τις 7 το πρωί ως τις 11 την νύχτα. Θα ήθελα πολύ να αναφέρω μερικά ονόματα, μα η σεμνότητα του έργου μ’ εμποδίζει να το μεταβάλω σε “κοσμική κίνηση”. Μόλις μπει κανείς στην “Εστία συσσιτίων” νοιώθει μια ευχάριστη μυρωδιά οικογενειακής κουζίνας και πάστρας. Όλο τρίβουνε σιδερικά, σαπουνίζουνε, καθαρίζουνε, μετράνε, λογαριάζουνε, υπογράφουνε δελτία παραλαβής και παραδόσεως. Μέσα σ’ αυτόν τον μελισσώνα όλοι κινούνται και κανένας θόρυβος δεν γίνεται. Πριν από τον Πόλεμο, το συσσίτιο παρασκεύαζε 3.000 μερίδες. Κι αυτές έπρεπε να μοιραστούν εκεί επί τόπου. Στην πόρτα του Ιδρύματος μαζεύονταν όλοι οι φτωχοί και γινότανε μεγάλη αταξία, σπρώξιμο, σαματάς και ακαθαρσία. Τώρα για τους εργένηδες απόρους έχει γίνει μια “τραπεζαρία” στο παλαιό “Διδασκαλείο Μέσης Εκπαιδεύσεως”, στην πλατεία Κουμουνδούρου. Εκεί μοιράζονται κάθε μέρα 1.300 μερίδες. Και πάνε να φάνε “όποιοι θέλουν” πληρώνοντας 5 δραχμές την μερίδα (ψωμί και φαγί). Στα “κέντρα διανομής” παίρνουνε την μερίδα τους οι οικογένειες των “ομολογουμένως απόρων” (που έχουν πιστοποιητικά απορίας) και οι οικογένειες των στρατευμένων. Όλοι αυτοί έχουνε τα κουπόνια τους που είναι δύο κατηγοριών: άλλοι, δηλαδή, πληρώνουν ένα δίφραγκο για φαγί και ψωμί και άλλοι τίποτε – όπως οι οικογένειες των στρατευμένων. Από τις 10 αρχίζουν να φεύγουν τα καμιόνια με το φαγί για τα διάφορα “κέντρα διανομής” με τα δοχεία του φαγητού και τα τσουβάλια του ψωμιού. Αλλά τα καμιόνια δεν είναι ούτε ένα ούτε δύο. Έτσι το φαγί μοιράζεται στους συνοικισμούς μεταξύ των 11 π.μ. και 1 μ.μ. Στην αρχή παρουσιαστήκανε μερικές ανωμαλίες στις ώρες. Αλλά σιγά-σιγά όλα διορθώνονται. Μονάχα έχουμε να παρατηρήσουμε, πως σε μερικά “κέντρα διανομής” που βρίσκονται στις αυλές συνοικιακών σχολείων, στα οποία έχουν εγκατασταθεί υπηρεσίες ταχυδρομικής λογοκρισίας, οι άποροι δεν έχουν μέρος στεγασμένο να περιμένουν το φαγητό και μ’ αυτό το κρύο γυναίκες, παιδιά και γέροι ανεπαρκώς ντυμένοι, τουρτουρίζουν. Ή το “κέντρο διανομής” να μετατεθεί αλλού ή η υπηρεσία της λογοκρισίας να βρει άλλο ίδρυμα. Στις πρώτες ημέρες που άρχισε να λειτουργεί το συσσίτιο με την νέα του οργάνωση (διανομή στις συνοικίες), μόλις φαινότανε από μακριά το καμιόνι, τα παιδιά της συνοικίας τρέχανε απ’ όλες τις πλαγιές και τους δρόμους φωνάζοντας: -Έρχεται! Έρχεται! Κι η μεγαλύτερή τους περιέργεια ήτανε να μάθουν τι φαγί τους φέρνουν.- Πατάτες γιαχνί! Έλεγε ο σωφέρ. – Πατάτες γιαχνί! Επαναλάβαινε ο μικρόκοσμος με χίλια στόματα. Και μέσα σε ολίγα λεπτά όλη η συνοικία μάθαινε το νέο και κατεβαίνανε οι γυναίκες από τα σπίτια τους με τα κατσαρόλια για να πάρουνε το μερτικό τους, ενώ στο παραθύρι οι γριάδες σταυροκοπιότανε: -Ας είναι ευλογημένος ο Μεγαλοδύναμος! Τώρα με τις γιορτές του νέου έτους, το φαγί (κρέας) θα μοιραστεί ωμό στα “κέντρα διανομής” (70 δράμια το άτομο) μαζί με το ανάλογο ποσό κριθαράκι. Θα δοθεί το μερίδιο δύο ημερών μαζί. Έτσι θα μπορέσουνε κι οι μάγειρες κι όλο το άλλο πρσωπικό, να ξεουραστούνε και να γιορτάσουνε κι αυτοί. Το ίδιο έγινε και στις γιορτές των Χριστουγέννων. Πρέπει να ομολογηθεί πως το συσσίτιο δεν είναι σπουδαίο μονάχα για την μεγάλη κοινωνική υπηρεσία που προσφέρει στην λαϊκή τάξη τις δύσκολες μέρες του Πολέμου· είναι πολύ πιο σπουδαίο για την υποδειγματική του οργάνωση. Ίσως Και γι’ αυτό οφείλεται δίκαιος έπαινος και σ’ όλο το εργατικό προσωπικό και σ’ όλους τους υπευθύνους, αλλά κυρίως στο Νου που το διευθύνει ‘εκ των άνω’” (βλ. και Κώστας Βάρναλης, Αττικά. 400 χρονογραφήματα (1939-1958) για την Αθήνα και την Αττική, φιλολογική επιμέλεια-κείμενα Νίκος Σαραντάκος, Εκδόσεις Αρχείο 2016, σελ. 57-58).

Με ένα πλήθος γνωριμίες, ισχυρή θέληση και παντοτινή έγνοια για τα παιδιά που συνοδευόταν από σοβαρή εμπειρία και γνώση, διεκδίκησε και πέτυχε την άνοιξη του 1942 τη δημιουργία συσσιτίου στο Σχολείο για παιδιά με ειδικές ανάγκες στην Καισαριανή3, συσσίτιο που είχε ευεργετική επίδραση γενικότερα στα παιδιά και τον πληθυσμό της Καισαριανής – Μαρτυρία της δασκάλας Σοφίας Πιστικίδου συνεργάτιδας της Ρόζας Ιμβριώτη στο Σχολείο για παιδιά με ειδικές ανάγκες (που περιέχεται σε συνέντευξή της στον Βησαρίωνα Ζωΐδη) φωτίζει τη δράση της Ρόζας στην Καισαριανή ήδη από το 1941. Να τι έχει πει: “Το ‘41 προτού ξεκινήσουν οι αντιστασιακές οργανώσεις και η οργανωμένη αντίδραση του κόσμου, η πρώτη φροντίδα ήταν η ζωή, αφού πολλοί πέθαιναν από την πείνα. Η Ρόζα ανέλαβε την Καισαριανή. Μάζεψε όλους τους δασκάλους και τις δασκάλες, ήταν [και] καναδυό γυμνάστριες και νηπιαγωγοί. Χωρίσαμε την Καισαριανή σε 5 ή 8 κομμάτια και χωριστήκαμε και μεις σε ομάδες. Κάθε ομάδα είχε τον τομέα της. Μπαίναμε στα σπίτια, βρίσκαμε νεκρούς, βρίσκαμε μισοπεθαμένους… Μια κουταλιά λάδι, λίγο φαγητό, έσωσαν πολλούς Καισαριανιώτες και παιδιά. Ακόμα βοηθούσαμε να ταφούν, να κρύψουμε τον πεθαμένο για να παίρνουνε την μερίδα που του αναλογούσε, ψωμί από ξυλάλευρο, καλαμποκάλευρο. Να ζήσουν τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας…” (βλ. Το φωτογραφικό-ιστορικό λεύκωμα Ρόζα Ιμβριώτη (1898-1977)…” της ΤΟ Εκπαιδευτικών της ΚΟΑ του ΚΚΕ που κυκλοφόρησε το 2017, σελ. 27).

Και από την Καισαριανή στη γειτονική μας Νέα Ιωνία για να πληροφορηθούμε από την μαρτυρία της Ελένης Τορτοπίδου-Κουφοπούλου και για άλλες δραστηριότητες που απέρρεαν από πρωτοβουλίες της Ρόζας Ιμβριώτη: “[…] εγώ, μαζί με άλλες τρεις κοπέλες, τις Καλλιόπη Δουρμούσογλου, Χαρούλα Χατζηχαραλάμπους και Ελπίδα Καΐρη υπήρξαμε η πρώτη καθοδηγητική ομάδα της “Λεύτερης Νέας” – σημειώνει μεταξύ άλλων στη μαρτυρία της η Κωνσταντινουπολίτικης καταγωγής υπάλληλος τότε του Δήμου Νέας Ιωνίας Ελένη Τορτοπίδου-Κουφοπούλου, και συνεχίζει: “Οι συνεδριάσεις μας γίνονταν κάθε βδομάδα και οι σκοποί μας να εμψυχώσουμε και να συμπαρασταθούμε στον λαό της πόλης μας. Η “Λεύτερη Νέα” ήταν μια παράνομη οργάνωση την οποία κυνηγούσαν και απαγόρευαν οι Αρχές4. Εκτός από την “Λεύτερη Νέα” είχα γίνει και υπεύθυνη της “Κοινωνικής Αντίληψης”, Σωματείου νόμιμου, του οποίου Πρόεδρος ήταν η κ. Ιμβριώτη και συνεδριάζαμε στο Υγειονομικό Κέντρο της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Την “Κοινωνική Αντίληψη” – ως νόμιμο Σωματείο – προσπαθήσαμε να οργανώσουμε οι παράνομες της “Λεύτερης Νέας”, με πρόσωπα ευυπόληπτα της Νέας Ιωνίας, ώστε να κινούμεθα πιο ελεύθερα και να μπορέσουμε να βοηθήσουμε τους πάσχοντες δημότες μας. Πρόεδρο κάναμε την κ. Ευτυχία Ακιανίδου, φαρμακοποιό, η οποία πραγματικά μάς στήριξε πολύ και ουσιαστικά βοηθήσαμε τον τόπο. Με εράνους και διοργανώνοντας χορούς και άλλες εκδηλώσεις, κινηματογραφικές παραστάσεις, θεατρικές, κατορθώναμε να μαζεύουμε αρκετά χρήματα, τα οποία μοιράζαμε στους πάσχοντες κατοίκους. Η αθλιότητα της εποχής εκείνης θα μείνει μόνιμα στην ψυχή μου. Επισκεπτόμουν τα σπίτια της περιοχής του Φάρου, που μου έδωσαν, μαυρισμένα από την κάπνα, άδεια από έπιπλα και να βλέπεις τους ανθρώπους που ζούσαν σ’ αυτά σκελετωμένους έτοιμους για θάνατο. Πιστεύω ότι πολλά πετύχαμε με την συμπαράστασή μας αυτή και υλικά και ηθικά. Αυτά ως προς την κοινωνική πρόνοια. Ως προς την αντιστασιακή [δραστηριότητα], η “Λεύτερη Νέα” στις 23.2.1943 συγχωνευτήκαμε στην νεοϊδρυθείσα ΕΠΟΝ και έτσι συνέχισα να προσφέρω τις υπηρεσίες μου στην ΕΠΟΝ. […] Πολλά τα σπίτια που μας δέχονταν παρ’ όλο τον κίνδυνο που διέτρεχαν. Θυμούμαι ιδιαίτερα όταν στον Φάρο μάς άνοιξε το σπίτι της η γυναίκα του Χρήστου Τσαούση. Επίσης την Ειρήνη Ιορδανίδου, όταν σαν “Κοινωνική Αντίληψη” ζητήσαμε να κάνουμε χορό με εισιτήριο για να διαθέσουμε τα έσοδα στον υποφέροντα Ιωνικό λαό. Τις αίθουσες που μας παραχωρήθηκαν επίσης για χορό, εκεί που είναι τώρα το ΙΚΑ από την κ. Καλπακιάν, τις διοργανώσεις κινηματογραφικών παραστάσεων και πολλά άλλα. Πολλοί συμμετείχαν στις δραστηριότητες αυτές. Πρόσωπα με κάποια αίγλη στις ψυχές των Ιωνιωτών […] (βλ. ΠΕΑΕΑ Παράρτημα Νέας Ιωνίας 1998, Ιωνιώτες Αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, σελ. 112-113).

Ανέφερε και άλλα στη δική της μαρτυρία η Ελένη Τορτοπίδου-Κουφοπούλου, μαζί και τούτο: “… στα κομματικά αχτίφ, στη δική μας Αχτίδα, ήταν ο Σάββας Σταματιάδης” (βλ. ό.π. σελ. 114) – κάνει εντύπωση ότι ο Σάββας Σταματιάδης, στη δική του μαρτυρία (βλ. ό.π. σελ. 45-50) λέξη δεν έγραψε γι’ αυτές τις σοβαρές δραστηριότητες που ξετυλίγονταν με αφετηριακά πρόσωπα την Ρόζα Ιμβριώτη και την Ηλέκτρα Αποστόλου.

(Ακολουθεί συνέχεια)

Κώστας Π. Παντελόγλου

  1. Βλ. Κώστας Π. Παντελόγλου, Για την Καθηγήτρια, Παιδαγωγό και Πολιτικό Ρόζα Ιμβριώτη, Κέντρο Κοινωνικοπολιτικών Μελετών και Ερευνών 2018.
  2. Κώστας Καλαντζής, “Ρόζα Ιμβριώτη, η κόκκινη Δασκάλα”, εφημ. Ριζοσπάστης, 26 Αυγούστου 1984. Αναφέρεται και στο Χρύσα Χρονοπούλου-Πανταζή, Ρόζα Ιμβριώτη, της ζωής και του σχολείου, Εμπειρία Εκδοτική 2011, σελ. 77.
  3. ό.π.
  4. Για την Ηλέκτρα Αποστόλου και την “Λεύτερη Νέα” βλ. στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας, 20 Μαΐου 2020.