Ο μαρξισμός από η μια και η φυσική από την άλλη έκαναν αναπόφευκτη την προσέγγισή μου στη «Διαλεκτική της Φύσης» του Φρειδερίκου Ένγκελς από τα νεανικά μου ακόμη χρόνια (Εκδόσεις Αναγνωστίδη) – στη μετάφραση και διάταξη της ύλης του έργου αυτού είχε ακολουθηθεί η τελευταία ρωσική έκδοση (1953).
Πρόκειται για ένα τόμο πάνω από 460 σελίδες, παρά που μερικά μέρη του έργου αυτού είναι προκαταρκτικά σχεδιαγράμματα και αποσπασματικές σημειώσεις – εικόνα του έργου αυτού του Ένγκελς θα δώσω μια άλλη φορά· σήμερα θα ήθελα να καταχωρήσω ένα απόσπασμά του κάτω από τον τίτλο που διάλεξα, τίτλο θαρρώ που ανταποκρίνεται στα καταχωρούμενα:
«… Αν η αντίληψη της μεταφυσικής ήταν ορθότερη από την ελληνική στα μερικά προβλήματα, η αντίληψη των Ελλήνων ήταν ορθότερη από την αντίληψη της μεταφυσικής γενικά.
Αυτός είναι ο πρώτος λόγος που μας αναγκάζει, τόσο στη φιλοσοφία όσο και σε τόσες άλλες σφαίρες, να καταφεύγουμε κάθε φορά στα επιτεύγματα του μικρού αυτού λαού, που τα καθολικά του ταλέντα και η δραστηριότητα τού εξασφάλισαν μια τέτοια θέση στην ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης, που κανένας άλλος λαός δεν μπορεί ποτέ να διεκδικήσει.
Ο άλλος λόγος, ωστόσο, είναι πως οι πολυποίκιλες μορφές της ελληνικής φιλοσοφίας περιέχουν, σε εμβρυακή κατάσταση, σχεδόν όλες τις κατοπινές κοσμοθεωρίες. Η θεωρητική φυσική επιστήμη είναι κι αυτή για τούτο τον λόγο υποχρεωμένη να ανατρέξει στους Έλληνες, αν επιθυμεί να παρακολουθήσει την ιστορία της καταγωγής και της εξέλιξης των γενικών αρχών που υποστηρίζει σήμερα. Και η ιδέα αυτή κερδίζει έδαφος όλο και περισσότερο. Όλο και σπανιότεροι γίνονται οι επιστήμονες, που ενώ χειρίζονται οι ίδιοι [κομμάτια] της ελληνικής φιλοσοφίας … ως αιώνιες αλήθειες, βλέπουν τους Έλληνες με μια μπεϊκονική αλαζονεία για τον λόγο ότι αυτοί δεν διέθεταν εμπειρική φυσική επιστήμη. Θάταν ευχής έργο αυτή η αντίληψη να οδηγούσε σε μια πραγματική γνωριμία με την ελληνική φιλοσοφία. …».
Κώστας Π. Παντελόγλου