Από μια παρουσίαση της έκδοσης Αβραάμ Μπεναρόγια, Η πρώτη σταδιοδρομία του ελληνικού προλεταριάτου (Ολκός, Αθήνα 1976, Σελ. 283), παρουσίαση της Ελένης Βαρίκα που δημοσιεύτηκε στο Διαβάζω (τεύχος 5-6, Νοέμβριος 1976-Φεβρουάριος 1977), αποσπώ μερικές παραγράφους τις οποίες και καταχωρώ σήμερα στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” με τον παραπάνω τίτλο:
“Τα απομνημονεύματα του Αβραάμ Μπεναρόγια, κεντρικό τμήμα της έκδοσης, αποτελούν πηγή πολύτιμων πληροφοριών όχι μόνο για την προϊστορία του σοσιαλιστικού και κομμουνιστικού κινήματος στη Ελλάδα, αλλά και για τις υποκειμενικές και αντικειμενικές συνθήκες κάτω από τις οποίες αναπτύχθηκε. […]
[…] σημαντική η σκιαγράφηση της προσωπικότητας των πρώτων Ελλήνων σοσιαλιστών. Ο αναγνώστης βλέπει να παρελαύνουν μπροστά του όλοι οι πρωταγωνιστές του σοσιαλιστικού κινήματος με τις αντιφάσεις, τις διαφωνίες τους. από την γραφική φυσιογνωμία του χορτοφάγου και φανατικού καθαρευουσιάνου σοσιαλιστή Πλ. Δρακούλη (που ωστόσο, για ένα μεγάλο διάστημα, θεωρήθηκε από το Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο αλλά και από τους Έλληνες εργαζόμενους, σαν ο κύριος εκπρόσωπος του Ελληνικού σοσιαλισμού), στην φιλόδοξη προσωπικότητα του ηγέτη του Σοσιαλιστικού Κέντρου Ν. Γιαννιού, κι από τους συγκροτημένους σοσιαλδημοκράτες Κουριέλ και Σίδερι, τους πρώτους σοσιαλιστές βουλευτές, στους φλογερούς οπαδούς της Οκτωβριανής Επανάστασης Λιγδόπουλο, Τζουλάττι και Κομιώτη.
[…] Η περιγραφή της πρώτης εργατικής πρωτομαγιάς στην Αθήνα, όπου για πρώτη φορά τραγουδιέται η Διεθνής από μια χούφτα διανοούμενους κι εργάτες σοσιαλιστές και ξεδιπλώνεται η κόκκινη σημαία· η παρουσίαση του ιδρυτικού συνεδρίου της ΓΣΕΕ όπου αποφασίζεται από τους εκπροσώπους όλων των συνδικαλιστικών οργανώσεων η παραμονή των σωματείων “έξω από κάθε αστική επιρροή” και γίνεται δεκτή η αρχή της “πάλης των τάξεων” αποτελούν, από την άποψη αυτή, μερικά από τα ωραιότερα κομμάτια του βιβλίου.
Τέλος τα απομνημονεύματα θέτουν στον επίδοξο μελετητή της κοινωνικής ιστορίας της νεώτερης Ελλάδας μια σειρά από προβλήματα όπως η συνεργασία της αντιπολεμικής μερίδας των σοσιαλιστών με το Λαϊκό Κόμμα στις εκλογές του 1915, το έντονο ενδιαφέρον του (Ελευθερίου) Βενιζέλου για την ίδρυση του … Σοσιαλεργατικού Κόμματος Ελλάδας, η πολιτική διαδρομή του Ν. Νικ. Γιαννιού […]
Η χρονολογία και τα ευρετήρια προσώπων, οργανώσεων κι εντύπων της εποχής συμπληρώνουν μια εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
