Συχνές οι αναφορές στην κρατική κυριαρχία, ένα ζήτημα που έχει στενή σχέση με το διεθνές δίκαιο, αλλά και την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, καθώς και με την παγκόσμια εξέλιξη και προοπτική.
Δείγμα επιστημονικής συμβολής υψηλής στάθμης, εγκλείουσα στις σελίδες της εξαιρετικά πλούσιο υλικό και ιστορικής εμπειρίας και θεωρητικής προσέγγισης, ψηφίδα ουσιώδης της απαραίτητης σχετικής γνώσης, η μελέτη του Αλέξανδρου Ι. Σβώλου “(Κρατική) εξουσία και κυριαρχία. Συμβολή εις την γενικήν θεωρίαν της Πολιτείας”.
Πρόκειται για Ανακοίνωσή του που έγινε στις 28 Απριλίου 1917 σε συνεδρία της “Εταιρείας των Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών”, η οποία είχε δημιουργηθεί και αυτή από τους Αλέξανδρο Παπαναστασίου, Κωνσταντίνο Τριανταφυλλόπουλο κά. το έτος 1916, διαδεχθείσα την “Κοινωνιολογική Εταιρεία” (1907).
Πλούσια βιβλιογραφική ενημερότητα – παραπομπές σε Μομφεράτο, Haurion, Anscutz, Laband, Jellinek, Αραβαντινό, Ζέγγελη, Loening, Ν.Ν. Σαρίπολο, Shering, Duguit, Πολυχρονιάδη, Gavlis, Gerber, Rehm, Orlando, Esmein, Marquardsen, Montesqieu, Αριστοτέλη, Βασιλείου, Zweig, Ν.Ι. Σαρίπολο, Κυριακού, Φλογαΐτη, Bluntschli, Bodin, Liszt, Baumgartner, Φιλάρετο, Ξενοφώντα, Θουκυδίδη, Mahl, Kant, Kaufman, Land, Τριανταφυλλόπουλο, Fleischmann, Bernstein, Thonnissen, Despagnet, Bonfils, Meyer, Hefter, Bornbac Rumerin, Waitz, Loyseau, Walther, Thomas Aquin, Γ. Αγγελόπουλο, Michoud, Gierke, Le Fur, Borel κά. – στηρίζει τον Αλέξανδρο Ι. Σβώλο στην δική του συνθετική και κριτική διαπραγμάτευση του ζητήματος της Ανακοίνωσής του.
Σε 2 μέρη, αποτελούμενα από 11 ενότητες, περιλαμβάνουσα 115 υποσημειώσεις – εκ των οποίων 45 ανυψώνονται στο επίπεδο του σχολίου – κοσμούμενες από 231 βιβλιογραφικές παραπομπές σε 76 ογκώδεις εργασίες κορυφαίων δημοσιολόγων, και σε όχι περισσότερες από 45 σελίδες εκτείνεται η δημοσίευση αυτής της Ανακοίνωσης του Αλέξανδρου Ι. Σβώλου (βλ. Αλέξανδρου Ι. Σβώλου, “Νομικαί Μελέται”, Τόμος πρώτος, Αναδημοσίευσις επιμελεία Θεμ. Τσάτσου, Φαιδ. Βεγλερή, Αγνής Ρουσοπούλου, Εκδοτικός Οίκος Ιωαν. Ν. Ζαχαρόπουλου, Εν Αθήναις 1957), η πρώτη έκδοση της οποίας στον “Νέο Αιώνα” το έτος 1917 ήταν αφιερωμένη στον διαπρεπή δικηγόρο πρώην υφηγητή του Πολιτικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Ν.Γ. Μοσχοβάκη.
Γι’ αυτή καθ’ εαυτή την θεωρία της νομικής προσωπικότητας της Πολιτείας ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος παραπέμπει στον Ν.Ν. Σαρίπολον, “Συνταγματικόν Δίκαιον Α'”, Έκδ. 3η, Κεφ. Γ’ σ. 134 σημ. 4 “και την εκεί φιλολογίαν του θέματος”.
Όσον αφορά τον ορισμό της έννοιας του Κράτους υποσημειώνει: “Ίδε τον ορισμόν τούτον παρά Ν.Ν. Σαριπόλω, Συνταγματικόν Δίκαιον Α’, Έκδ. 3η, σ. 126 και τους παρ’ αυτώ μνημονευομένους συγγραφείς. Αραβαντινού, Συνταγματικόν Δίκαιον Α’, σ. 1 επ. Ίδε ιδίως Laband, Das Staatsrecht d. D. Reichs 1905 I, σ. 63 επ.”.
Για την διάκριση της Κυβέρνησης από την Διοίκηση ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος προτρέπει: “Ίδε ευρύτερον … Ν.Ν. Σαριπόλου, Συνταγματικόν Δίκαιον Β’, Έκδ. 1η, παρ. 37 και την αυτόθι σ. 78 σημ. 2 φιλολογίαν”.
Την IV ενότητα του Α’ μέρους της Ανακοίνωσής του αφιερώνει ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος στον αποχωρισμό μερικών άλλων εννοιών λεκτικώς συγγενών προς την πολιτική εξουσία: την συντακτική εξουσία, την εθνική κυριαρχία, την κυριαρχία του κράτους – και τον σαφέστερο καθορισμό του περιεχομένου κάθε μιας των εννοιών τούτων, τον οποίο κρίνει αναγκαίο λόγω της σύγχυσης που επικρατεί γύρω απ’ αυτές.
Σε υποσημείωσή του που περιλαμβάνεται στην IV ενότητα του Α’ μέρους της Ανακοίνωσής του ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος προτρέπει: “Ιστορικήν εξέλιξιν της ιδέας της εθνικής κυριαρχίας ίδε και παρά Ζέγγελη, Κοινοβουλευτικόν Δίκαιον, σ. 23 επ. αναφορικώς δε προς τα ημέτερα Συντάγματα σ. 27 επ.”.
Σε υποσημείωσή του δε της ίδιας ενότητας του Α’ μέρους της Ανακοίνωσής του ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος προτρέπει σχετικά με την ιδέα της εθνικής κυριαρχίας: “Ίδε την μονογραφίαν του Καθηγητού Ν.Ν. Σαρίπολου, Η ιδέα της Κυριαρχίας του Λαού και την παρ’ αυτώ φιλολογίαν του θέματος”.
Το Β’ μέρος της Ανακοίνωσής του – που εκτείνεται σε 27 σελίδες, περιλαμβάνουσες 66 υποσημειώσεις εκ των οποίων 30 ανυψώνονται στο επίπεδο του σχολίου, κοσμούμενες από 135 βιβλιογραφικές παραπομπές σε 52 ογκώδεις εργασίες κορυφαίων δημοσιολόγων – ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος αφιερώνει στην έννοια της κυριαρχίας.
Έχοντας την άποψη ότι και η έννοια της κυριαρχίας διαμορφώθηκε ιστορικά προτρέπει σε υποσημείωση του μέρους αυτού της Ανακοίνωσης: “Ίδε ιστορίαν της κυριαρχίας παρά E. Baumgartner, “Souveranetat” εν Staatslexikon 1911 Τομ. IV σ. 1209 επ. ένθα και πλουσιωτάτη φιλολογία του θέματος.
Αναφερόμενος ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος στην έννοια της κυριαρχίας στον Αρχαίο Κόσμο κάνει μνεία του τι φρονεί ο Jellinek σχετικά και σε υποσημείωσή του παραπέμπει στο έργο του Jellinek Allgem. Staatslehre 1914 σ. 435 επ. “ένθα και γενικώτερον ιστορία της κυριαρχίας μετά σχετικής φιλολογίας”.
Διαφωνώντας με την γνώμη του Jellinek επί του ζητήματος τούτου, διατυπώνει στην συνέχεια την δική του γνώμη ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος γράφοντας: “… ανευρίσκονται όμως εν τη ιστορία του Ελληνικού Κόσμου άλλαι πολιτειακαί προϋποθέσεις δια να μορφωθή η αντίληψις, η πολιτική τουλάχιστον, της κυριαρχίας. Και αι προϋποθέσεις αύται κείνται καθ’ ημάς εν τοις κατά το μάλλον και ήττον ομοσπονδιακής φύσεως πολιτειακοίς συνδυασμοίς, ους κατά περιόδους ευρίσκομεν συμπηγνυομένους μεταξύ των διαφόρων Ελληνικών πόλεων, ων εκάστη καθ’ εαυτή ήτο Πολιτεία μετ’ αυτονόμου πολιτικής εξουσίας· εννοούμεν τα διάφορα “κοινά” της Ελληνικής ιστορίας, εν οις αι ομόσπονδοι πόλεις διατηρούσι μεν πάσας τας κατά την σημερινήν αντίληψιν εκφάνσεις της πολιτικής εξουσίας …, αλλά περιορίζονται υφ’ ωρισμένας επόψεις, τόσον εσωτερικής όσον και εξωτερικής κατευθύνσεως, ιδίως δε της δευτέρας …”. Σε υποσημείωσή του ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος προτρέπει: “Ίδε Γ. Φιλάρετου, Ελληνικαί Πολιτείαι 1914 σ. 32 επ.” και προσθέτει “Πηγαί προς μόρφωσιν της πεποιθήσεως ταύτης δύνανται να χρησιμεύσουν ιδίως ο Ξενοφών, ο Θουκυδίδης και ο Αριστοτέλης”.
Στην VI και τελευταία ενότητα του Β’ μέρους της Ανακοίνωσής του ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος εισέρχεται, όπως γράφει, “εις το σπουδαιότερον των προβλημάτων της περί κυριαρχίας θεωρίας, εις την σχέσιν αυτής προς την έννοιαν της Πολιτείας”.
Είναι δε σε αυτή την ενότητα της Ανακοίνωσής του όπου ο Αλέξανδρος Σβώλος επισημαίνει τούτο: “… από του 19ου αιώνος παρουσιάσθησαν προ της επιστήμης πολιτειακά μορφώματα, εφ’ ων είναι δύσκολος η άμεσος εφαρμογή της περί ενιαίας κυριαρχίας θεωρία, οία και άλλα μεν προγενέστερα, ως η Αμερικανική Συμπολιτεία, η Ελβετική Ομοσπονδία, αλλά κυρίως ο κλασσικός τύπος του συνθέτου Κράτους, του Κράτους Κρατών (Staatenstaat), η Γερμανική Αυτοκρατορία του 1871”.
Για την ιστορία της ίδρυσης αυτής της Γερμανικής Αυτοκρατορίας ο Αλέξανδρος Ι. Σβώλος κάνει λόγο σε υποσημείωσή του, προτρέποντας επί πλέον: “Ίδε G. Anschutz “Staatsrecht” εν Holtzendorfs Enzyklopadie IV, σ. 63 και την παρ’ αυτώ φιλολογίαν”, ενώ αναφέρεται στο κυρίως κείμενο στις γνώμες σχετικά των Bodin, Laband, Duguit, Jellinek και Hauriou, σημειώνοντας ότι “οπωσδήποτε η συζήτησις περί της νομικής θέσεως των εντός του Συνθέτου Κράτους Κρατών ούτε περαιωμένη δύναται να θεωρηθή, ούτε πορίσματα ανεπίδεκτα συζητήσεως παρέσχεν“, πληροφορώντας και προτρέποντας σε υποσημείωσή του: “Συνοπτικήν έκθεσιν των διαφόρων γνωμών αίτινες αναπτύσσονται έτι επί του θέματος εντός και εκτός της Γερμανικής Αυτοκρατορίας βλέπεις τις παρά Le Fur, L’ etat federal, 1897 (Γερμανική μετάφρασις 1903 δίτομος). Ίδε επίσης και Laband, Staatsrecht, 1905, παρ. 8 επ. Από της απόψεως του Ελβετικού Κράτους ιδίως δε Borel, Etude sur la souverainete et l’ Etat federatif, 1886. Συντομώτερον ίδε Duguit, Droit constitutionnel, 1911, Ι παρ. 32″.
(*) Πρόκειται για μέρος της εργασίας μου με θέμα “Κρατική κυριαρχία, Διεθνές Δίκαιο, η Πορεία της Ευρώπης προς την Οργάνωσή της. Ορισμένες Βιβλιογραφικές Υποδείξεις Σημασίας”.
Σχετικό με το παραπάνω και το:
Κώστας Π. Παντελόγλου, “Αλέξανδρου Ι. Σβώλου: (Κρατική) εξουσία και Κυριαρχία. Συμβολή εις την Γενικήν Θεωρίαν της Πολιτείας”, Βιβλιογραφικές Υποδείξεις, Εκδόσεις Παντελόγλου, Φυλλάδιο 1, Απρίλιος 2000 Σελ. 1-7.
Κώστας Π. Παντελόγλου
