Στην “Μικρασιατική Ηχώ”, την μηνιαία έκδοση της “Ενώσεως Σμυρναίων”, δημοσιεύθηκε το έτος 1962 μια εμπεριστατωμένη εργασία του Φίλιππου Κ. Φάλμπου για τον George Horton (1860-1942), διπλωμάτη πολιτικό και συγγραφέα Αμερικανό, που είχε διατελέσει Πρόξενος στην Αθήνα (1893-1898 και 1906-1910), στην Θεσσαλονίκη (1910-1911 και 1917-1919), και στην Σμύρνη (1911-1917 και 1919-1922).
Ο Τζωρτζ Χόρτον έζησε από πολύ κοντά τον κατατρεγμό και τον όλεθρο των Μικρασιατικών χριστιανικών πληθυσμών, και κινήθηκε μόνος αυτός από τους Προξένους των Μεγάλων Δυνάμεων για την ανακούφιση και την σωτηρία τους.
Όσα σήμερα θα καταχωρήσω στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” είναι απόσπασμα από την εργασία του Φίλιππου Κ. Φάλμπου για τον Τζωρτζ Χόρτον και αναφέρονται στο βιβλίο του πραγματικού αυτού φιλέλληνος με τίτλο “The Blight of Asia” (“Η μάστιξ της Ασίας”) – είναι δε τα ακόλουθα:
“Το δράμα των Χριστιανών Ελλήνων και Αρμενίων της Μικρασίας και το ολοκαύτωμα των πληθυσμών τούτων μας αφηγείται ο Χόρτον και μας διεκτραγωδεί στο συντριπτικό και τρομερό βιβλίο του με τον τίτλο: “The Blight of Asia” (Το Στίγμα της Ασίας, ή η Συμφορά της Ασίας, ή η Μάστιξ της Ασίας όπως το απέδωσαν άλλοι), που το έγραψε μετά την πυρκαϊά και την καταστροφή της Σμύρνης που την έζησε και την είδε με τα μάτια του.
Το βιβλίο αυτό που το εξέδωσε στα 1926, 292 σελίδων, με πολλές φωτογραφίες και πλήθος φρικιαστικών λεπτομερειών, άναψε πραγματική φωτιά στους διπλωμάτες της καρριέρας και στοίχισε στον μεγάλον αυτόν ανθρωπιστή πολλά σχόλια και επικρίσεις.
Είναι όμως το βιβλίο τούτο η τρομερή κραυγή της ανθρώπινης διαμαρτυρίας κατά της εγκληματικής αστοργίας, του εγκληματικού ξεπουλήματος εκατομμυρίων χριστιανών στον βωμό των συμφερόντων του Ευρωπαϊκού καπιταλισμού.
Στιγματίζει, μαζί με τους στυγερούς θριαμβευτές (επί) της μικρασιατικής ελληνικής περιπετείας, τους Ευρωπαίους, γιατί ενώ έπρεπε και μπορούσαν να επέμβουν εγκαίρως για μια ανθρωπιστικη και δίκαιη λύση των προβλημάτων τούτων δεν το έπραξαν και άφησαν έτσι απροστάτευτα τα εκατομμύρια εκείνα των πληθυσμών στην εκδικητική και εγκληματική μανία των Μωαμεθανών Τούρκων, που έτσι επέτυχαν ολοκληρωτικό ξερρίζωμα και εξόντωση των πληθυσμών τούτων από τις πανάρχαιες προγονικές κοιτίδες τους.
Στο βιβλίο του αυτό ο Χόρτον αναδεικνύεται πραγματικό παλληκάρι για την παρρησία της γνώμης του, την ελευθερία της σκέψεώς του, το πολιτικό του θάρρος και τον φιλελεύθερο ανθρωπισμό του.
Ειδικά για την Σμύρνη μιλά με πόνο βαθύ, εξιστορώντας τις ωμότητες των Τούρκων, και αποκαλύπτοντας απροκαλύπτως απ’ αυτόν ακόμη τον υπότιτλο του βιβλίου, την “αληθινή ιστορία του εμπρησμού της Σμύρνης”, πως δηλαδή είναι έργο αποκλειστικά δικό τους και όχι των υποχωρούντων Ελλήνων, όπως θέλησαν να ισχυρισθούν μερικοί από τους ξένους διπλωμάτες, εξιστορώντας ταυτόχρονα με κάθε λεπτομέρεια και αδιάβλητα στοιχεία όλα αυτά.
Το βιβλίο, πραγματικός καταπέλτης, δεν αφήνει κανένα σκοτεινό σημείο. Η πασίγνωστη εξ άλλου αυταπάρνησή του και η φιλανθρωπική του δράση, όλες εκείνες τις ημέρες της συμφοράς της Σμύρνης, οι τεράστιες προσπάθειές του για την διάσωση πολλών χιλιάδων ανθρώπων των χριστιανικών ελληνικών και αρμενικών πληθυσμών που μαζικά εξοντώνοντο, συνετέλεσαν ώστε και αυτές ακόμη οι οργανώσεις των Αμερικανών ιεραποστόλων να επαινέσουν και να εξάρουν το έργον εκείνο του συμπατριώτη τους διπλωμάτη. Είναι επίσης πασίγνωστο το έμπρακτο ενδιαφέρον του και η ενεργός του ανάμιξη – άκαρπη ατυχώς – για την διάσωση του Χρυσοστόμου Σμύρνης. Με πάθος εξυμνεί την Ιωνική μεγαλούπολη και προτάσσει στο βιβλίο του δικό του ποίημα με τίτλο “Η Μαρτυρική Πολιτεία”. Ιδού οι τελευταίοι στίχοι του ποιήματος:
O Smyrna, the martyred city!
So she kept the faith in Christendom
From Polycarp to St. Chrysostom
Did Smyrna, the glorified city!
Πολλοί από τους διπλωμάτες συναδέλφους του και από τους πολιτικούς επέκριναν, όπως είπαμε, το βιβλίο. Ούτε τότε που βγήκε, στα 1926, ούτε τώρα ακόμη, δεν υπερασπιστήκαμε τον μεγάλο εκείνο φίλο μας, φίλο μας γιατί πρώτ’ απ’ όλα ήταν φίλος της Αλήθειας και της Ιστορίας (*). Τα φορτώσαμε από τότε στην “διπλωματία”, τα αποδώσαμε στην “πολιτική”, δεν βρέθηκε άνθρωπος, Έλληνας ή ξένος, να μιλήση και να γράψη εξ ίσου παλληκαρίσια για να υπερασπιστή τον μοναδικό εκείνο ιδεολόγο ανθρωπιστή, τον φιλόσοφο εκείνο της Ιστορίας. Ακόμη ούτε αυτός ο (Ελευθέριος) Βενιζέλος δεν μπόρεσε να τον προσέξη και να τον υπερασπιστή, γιατί τότε παρασκεύαζε – αλλοίμονο – και δούλευε επίμονα την ελληνοτουρκική φιλία…
Ο Χόρτον πικράθηκε – και με το δίκιο του – τότε. Δεν έβγαλε όμως λέξη απ’ το στόμα του, ως προς το σημείο αυτό, ο υπερήφανος εκείνος υπερασπιστής του Δικαίου. Ελάχιστον γνωστό ακόμη και σήμερα το βιβλίο αυτό, θαμμένο στην αφάνεια 35 περίπου χρόνια, πρέπει, νομίζουμε, να το προσέξουμε πια κάποτε, να το διαβάσουμε, να το σχολιάσουμε, να διαφωτιστούμε κι εμείς και οι ξένοι και να δοθή η πρέπουσα θέση στον έξοχο εκείνο υπερασπιστή της Δικαιοσύνης. …
Θα παραθέσουμε εδώ, στο τέλος της εργασίας αυτής, τις γνώμες για τον Χόρτον δύο εξεχόντων ελλήνων διανοουμένων αρχαιολόγων, του Αλεξ. Φιλαδελφέως και του ακαδημαϊκού Αντ. Κεραμοπούλου:
“Ο Γεώργιος Χόρτον δεν υπήρξε μόνον έξοχος ποιητής, συγγραφεύς και Αμερικανός πολίτης, υπήρξε προ πάντων μία ευγενεστάτη ψυχή, παλλομένη απ’ ό,τι υψηλόν και ωραίον υπάρχει εις τον κόσμον” Αλεξ. Φιλαδελφεύς.
“Δια τον Χόρτον η Ελλάς ήτο αντικείμενο λατρείας, η δε μελέτη της σκοπός του βίου του. Εμελέτησε την φιλολογίαν, την ιστορίαν και την αρχαιολογία της, ησχολήθη με την λαογραφία και περιέγραψε μετά στοργής τα ήθη και τα έθιμα του Αιγαίου” Αντ. Κεραμόπουλος.
Ο έξοχος αυτός άνδρας πέθανε τον Ιούνιο του 1942.
Ο Τζωρτζ Χόρτον, ο μεγάλος φίλος του Δικαίου και της Αλήθειας και για τούτο μεγάλος φίλος της Ελλάδας, δεν ήταν μόνο άνθρωπος με μεγάλη ψυχή. Σαν αληθινός ποιητής και άνθρωπος του πνεύματος, ήταν ένας γνήσιος ανθρωπιστής, ένας σεμνός φιλάνθρωπος, ένας σπάνιος αριστοτέχνης υπερασπιστής της Αλήθειας.
Οι Έλληνες, προ πάντων οι Έλληνες της Ιωνίας, δεν μπορούν ποτέ να ξεχάσουν έναν ευεργέτη τους ποιητή, τον ποιητή της “Μαρτυρικής Πολιτείας”.
(*) Απ’ όσο ξέρουμε μόνο η εφημερίδα “Εστία” στα φύλλα της 25, 26, 27, 28, 29 Μαρτίου 1927 και 3, 7, 9 Απριλίου 1927 εδημοσίευσε ευρείες σχετικά περικοπές από το βιβλίο τούτο του Χόρτον”.
Οφείλω τώρα να σημειώσω πως η εργασία του Φίλιππου Κ. Φάλμπου για τον Τζωρτζ Χόρτον, εκ της οποίας άντλησα όσα σήμερα στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” καταχώρησα, έχει δημοσιευθεί στην “Μικρασιατική Ηχώ”, Αριθμός φύλλου 43,Δεκέμβριος 1962, Σελ. 5-6.
Κώστας Π. Παντελόγλου
