Στην ανάρτησή του στο www.greekarchitects.gr (25.1.2014), ο Γ. Σαρηγιάννης γράφων για το πρώτο τεύχος των “Αρχιτεκτονικών Θεμάτων” (1967) αναφέρεται, πάντοτε με τον δικό του τρόπο, και στον Αριστομένη Προβελέγγιο – πριν να καταχωρήσω τι γράφει και να το σχολιάσω, οφείλω θαρρώ να αναφέρω τι έχει δημοσιευθεί του Αριστομένη Προβελέγγιου στο πρώτο τεύχος των “Αρχιτεκτονικών Θεμάτων” (1967), μια και ο Γ. Σαρηγιάννης δεν θεωρεί πως είναι απαραίτητο να το κάνει αυτό, ως ελάχιστο, προκειμένου να κρίνει μετά.
Του Αριστομένη Προβελέγγιου λοιπόν δημοσιεύθηκαν δύο κείμενα στο πρώτο τεύχος των “Αρχιτεκτονικών Θεμάτων” (1967) – το πρώτο έχει τίτλο “Το Ρυθμιστικό Σχέδιο Ηρακλείου Κρήτης” και το δεύτερο “Προς έναν ουμανιστικό τουρισμό” που ήταν τα πιο ουσιαστικά σημεία εισήγησης του Αριστομένη Προβελέγγιου στην Διεθνή Συνάντηση που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 1965 στην Βουδαπέστη με θέμα “Τουρισμός και Αρχιτεκτονική”.
Δεν είναι φυσικά δυνατόν να μεταφέρω εδώ τα δυο αυτά κείμενα του Αριστομένη Προβελέγγιου, μπορώ όμως δυο παραθέματα να καταχωρήσω, ένα από το ένα και ένα από το άλλο, και να απευθύνω στον Γ. Σαρηγιάννη το ερώτημα: “Πώς μπόρεσες να αγνοήσεις τις σοβαρές επεξεργασίες του και την σαφή θέση του και να γράψεις ό,τι έγραψες γι’ αυτόν;”.
Παράθεμα πρώτο: “Η δομή, η λειτουργικότητα, η μορφολογία, ο εξοπλισμός, η πλαστικότητα, η διατήρηση των ιστορικών μνημείων και η δημιουργία νέων, η διάσωση και διατήρηση της φυσικής ομορφιάς, ο ακριβής κοινωνικός εξοπλισμός, η συνύπαρξη πόλης και φύσης, έντασης και ύφεσης, το πράσινο το διάστημα και τα ωραία αρχιτεκτονικά έργα θα δημιουργούν αίσθημα άνεσης, ελευθερίας και ευζωΐας, των οποίων η αποτίμηση υπερκαλύπτει τους υποκριτικούς και φτωχούς υπολογισμούς του “κατά κεφαλήν εισοδήματος” της σημερινής οικονομικής και πολιτικής διαλέκτου. … Μια περίοδος πρωτοβουλίας, δράσης, εργασίας επιστημονικής, εργασίας δημιουργικής για όλους, αγάπης προς το κοινωνικό σύνολο και ένταξη της κάθε ευτυχίας σ’ αυτό, θα συνεγείρη και θα γεμίση προορισμό το σύνολο των Οργανισμών και το σύνολο των ατόμων. … Στα χέρια … όλου του λαού του Ηρακλείου είναι να πιστέψη, να συμμετάσχη και να ξεπεράση κάθε εμπόδιο και κάθε πρόβλεψη, να νικήση κάθε συμφεροντολογική ή απαισιόδοξη αντίσταση και να προβλέψη το μέλλον του στα πλαίσια των 25-35 ετών. Άλλες γενιές, που με την σειρά τους, προς τα τέλη του (20ου) αιώνα, θα ερευνούν και θα σχεδιάζουν το μέλλον τους για το 2030-2050 και θα στηρίζωνται στις συνθήκες που οι σημερινοί θα τους έχουν εξασφαλίσει, πρέπει να βρουν μια κατάσταση που να τους γεννά την πιο βαθειά ευγνωμοσύνη”.
Παράθεμα δεύτερο: “Αυτό που είναι εντυπωσιακό, κυρίως στην Αρχαία Ελλάδα, είναι ότι ο τουρισμός της εποχής εκείνης, βάζοντας κατά μέρος το πνεύμα του χρηματομαζώματος …, είχε σκοπούς θεσμικούς, πολύ βαθείς και πολύ οικουμενικούς. Πρέπει να θυμηθούμε τους Ολυμπιακούς Αγώνες … Πρέπει να θυμηθούμε επίσης τις Αμφικτυονίες των Δελφών … Με την μέθοδο ενός ευγενικού προσχήματος – πότε ο Ασκληπιός ο θεός θεραπευτής της Επιδαύρου, πότε ο μάντις Απόλλων στην Δωδώνη – ή και με μεγαλύτερη δόξα ή θρησκευτικότητα όπως στην Δήλο, ή με περισσότερη χλιδή όπως στην Κόρινθο την Έφεσσο και την Μίλητο, τα πλήθη συνέρρεαν κάθε στιγμή, αλλά πιο συγκεκριμένα με την ευκαιρία ετήσιων ή έκτακτων γιορτών, κατά τις οποίες το εμπόριο δεν παραμελείτο, αλλά ζευγαρωνόταν με αγώνες όλων των ειδών, αγώνες του σώματος και του πνεύματος, παρελάσεις και παιχνίδια, συναντήσεις ανάμεσα σε ποιητές και φιλοσόφους και θεατρικές παραστάσεις. … Με τις αρχές του 19ου αιώνα αρχίζει να διαγράφεται μια στροφή των κοινωνικών αναγκών στον τομέα της αναψυχής και του τουρισμού. Είναι κατάφωρη η αλλαγή των συνθηκών με την εμφάνιση καινούργιων παραγωγικών δυνάμεων … Η αλλαγή υπήρξε πολύ γοργή και ισχυρή και δημιούργησε μεγάλες διαφοροποιήσεις, όχι μόνο στους κοινωνικούς και θεσμικούς ιστούς, αλλά και στην πολεοδομική δομή και στο ευρύτερο περιβάλλον των πόλεων. … δημιούργησ(ε) τις αιτίες της …εξόδο(υ) προς νέα τοπία, προς τους αγρούς, τα δάση, τα βουνά, τις θερμές πηγές, και προ πάντων τις λίμνες και τα παραθαλάσσια. … Οι πλούσιες τάξεις περνούσαν εκεί τις διακοπές τους και την αναψυχή τους, οι μεσαίες τάξεις προσπαθούσαν να διεισδύσουν σ’ αυτό τον χώρο, οι πλούσιοι ξένοι τουρίστες ήταν εκεί· για το προλεταριάτο όμως των πόλεων και της υπαίθρου δεν υπήρχε καμμιά είσοδος, κανένα δικαίωμα, καμιιά ελπίδα να ζήση σ’ αυτά τα μέρη, να τα γευτή, ακόμα και να τα δη. Η Yalta, το Baden Baden, το Montreaux, η Trouville, η Νίκαια ανήκουν, ανάμεσα σε άλλες 100, στις πόλεις αυτής της περιόδου, η οποία ξεκινώντας από τον 19ο, απλώνεται στον 20ο αιώνα, χάνοντας ήδη τον χαρακτήρα της από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τελειώνοντας οριστικά στον Δεύτερο. Η τεχνολογική εξέλιξη από την μια μεριά, η κοινωνική εξέλιξη από την άλλη, προετοιμάζουν την παγκόσμια έκρηξη, οικονομική και κοινωνική, και εκφράζονται, υλοποιούνται, εξελίσσονται και υπογραμμίζονται ακριβώς από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. … διασχίζουμε μια μεταβατική εποχή στην αρχή της ανάπτυξής της, τόσο από την άποψη των κοινωνικών κατακτήσεων, όσο και των τεχνολογικών εφαρμογών. Οι αλλαγές θα είναι τόσο ισχυρές σε αριθμούς και ποιότητα που θα μας αφήσουν έκπληκτους. Θα έχουμε δημιουργήσει σε λίγο, αν δε λάβουμε υπ’ όψιν μας αυτή την πραγματικότητα, κατασκευές και προγράμματα ξεπερασμένα, και επί πλέον θα έχουμε βάλει σοβαρές υποθήκες και καταστρέψει αναντικατάστατες ανθρώπινες, ιστορικές, πολεοδομικές και αισθητικές αξίες, αλλά και σεβαστές θαυμαστές μορφές της φύσης και ευρύτερα τοπία. … Στην θέση (του εμπορικού τουρισμού) πρέπει να τοποθετήσουμε λοιπόν ένα εντελώς καινούργιο σύστημα ιδεών. Να ξαναγυρίσουμε στις ίδιες τις πηγές του τουρισμού. Υπήρξε θεσμικός και ιδεολογικός στην βάση του και το ίδιο πρέπει να γίνη στην εποχή μας. Οι μεγάλες εθνικές γιορτές, οι γιορτές για την απελευθέρωση και την λήξη των πολέμων, οι ολυμπιάδες, τα μεγάλα επιστημονικά συνέδρια το αποδεικνύουν. Τα φεστιβάλ θεάτρου, χορού, μουσικής, οι μεγάλες εκδηλώσεις εικαστικών τεχνών, η συγκέντρωση και σωστή μουσειακή παρουσίαση των καλλιτεχνικών θησαυρών, η αφάνταστη έλξη των παλαιών πόλεων, των πλατειών, των αρχιτεκτονικών δημιουργιών των παλαιών αλλά και των νεωτέρων … Σκέπτομαι πως το σημαντικώτερο για το παρόν έιναι να … προβλέψει (κανείς) ευρύτατα την αναψυχή και τον παραθερισμό για το σύνολο του πληθυσμού κάθε χώρας, και παράλληλα να δημιουργήση ένα ζωντανό τουρισμό που να συμμετέχη σε όλες τις μορφές της ζωής των πόλεων και της υπαίθρου, κρατώντας όμως με σεβασμό τον χαρακτήρα, την γαλήνη και την παρθενικότητα ωρισμένων περιοχών σε κάθε χώρα. Για να αντιμετωπίσουμε αυτή την λειτουργία σε μια πρώτη περίοδο, πρέπει να ετοιμάσουμε με ευστροφία, και με μέσα κυρίως ημιμόνιμα ή κινητά, οικισμούς για τις διακοπές με διεθνές κοινό και με περιεχόμενο ανάπαυση και καλλιέργεια, σωματική και πνευματική. …”
Μετά την καταχώρηση των παραθεμάτων από τα κείμενα του Αριστομένη Προβελέγγιου στο πρώτο τεύχος των “Αρχιτεκτονικών Θεμάτων” (1967), προχωρώ στην καταχώρηση των σχετικών του Γ. Σαρηγιάννη: “Η κυρίαρχη γραμμή … ακόμη και (στα άρθρα) του Γιάννη Τομπρογιάννη και του Αριστομένη Προβελέγγιου είναι η “ανάπτυξη” η “αξιοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πόρων”, ο “εξορθολογισμός της ελληνικής οικονομίας και χωροταξίας” και άλλα παρόμοια, ίσως απόηχοι της προδικτατορικής ΕΔΑ, χωρίς καμμιά αναφορά από κανέναν στο θεμελιώδες ερώτημα: “ανάπτυξη για ποιον, για τίνος όφελος;”. Θα περίμενε κανείς από κομμουνιστές πολεοδόμους μια ριζικώτερη θεώρηση των πολεοδομικών προβλημάτων, που να αμφισβητ(εί) το κοινωνικό σύστημα, αλλά αυτό είχε απωθηθή σε απώτερο θεωρητικό επίπεδο με την πολιτική της “ειρηνικής συνύπαρξης” του 20 συνεδρίου του ΚΚΣΕ ακι την επικράτηση των Χρουτσωφικών και στο ΚΚΕ μετά τα γεγονότα της Τασκένδης του 1955″.
Ο Γ. Σαρηγιάννης, είναι προφανές, δεν μπόρεσε την επιστημονική, πολεοδομικά και πολιτικά, προσέγγιση ολόκληρων δεκαετιών να την πραγματοποιήσει, με τις αναρτήσεις του, στο επίπεδο που χρειάζεται, με ακρίβεια, σοβαρότητα και ευθύνη. Διάλεξε λοιπόν να κάνει κάτι άλλο – να ενδυθεί το ρόλο του “ιδεολογικού” Προκρούστη εν προκειμένω. Και επιχειρεί να “τακτοποιήσει” τα διατυπωθέντα για ζητήματα πολεοδομίας στην Ελλάδα από μετέχοντες στο μετεμφυλιακό κομμουνιστικό, αριστερό και δημοκρατικό κίνημα, με τους “ιδεολογικούς”, καθώς νομίζει, μπαλντάδες της Μαΐλειας οπτικής για πρόσωπα και πράγματα…
Κώστας Π. Παντελόγλου
